Теоретическое осмысление фигуры ташбих в персидско-таджикской литературной критике и ее особенности в поэзии в Х веке

• Автор: Раупова, Манзура Турсуновна
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 1999
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 172 с.

Мундарида
Сарсухан
Боби І. Ташбех ва тахаввулоти он дар накдушшеъри форсй
а) "Тардумон-ул-балога".-и ...Мухаммад Родуёнй
б) "Х,адоик;-ус-сехр"-и..Рашидуддини Ватвот
в) "Ал-муьдам"-и
г) -Меъёр-ул-ашъор"-и Насируддини Тусй
д) "Бадоеъ -ус-саноеъ"-и...Атоуллои Х,усайнй
Боби II. Санъати ташбех дар назми шоирони асрхои ІХ-Х
а) Ташбех дар ашъори Рудакй
б) Абулдосим Фирдавсй
в) Дадикд
г) Мадидуддин Абулхасани Кисой
д) Абулхасан Алй ибни Мухаммад Мундики Тирмизй
е) Робиаи К,уздорй
ё) Шахиди Балхй
ж) Хусравй
Хулоса
Китобнома
Сарсухан
Санъати ташбед аз мудимтарин воситадои тасвири бадеист, ки су-вари хаёли суханвар ва дозибаи сухан бар он вобастагй дорад. Аз ин лидоз омузиши модияту хусусиятдои он дар наддушшеъри форсй анъанаву сун-нати густарда ва бою каий дорад. Дар дар як мардалаи таърихй таваддуд ва алодамандии мудаддидин нисбат ба ин масъалаи мурими адабиётши-носй ба шакядои нав зудур намудааст. Ба гуфтаи устод Сайд Нафисй "Бузургтарин майорати дар шоир аз ташбедот аст ва шеъри фодиди ташбед, ки водеъан шеър бошад, аз наводир аст ва тадрибан вудуд надорад" (140)
Дар надди адабии классикй низ ин санъат дар алодидагй тадлил на-ёфта дар радифи соири анвои саноеи бадей баён гардидааст. Дар таърихи адабиёти форсу тодик тадлилу омхвиши санъати ташбед ва мавдеи он дар ашъори шоирон дар дамбастагй бо саноеи дигар сурат гирифтааст. Чй тавре ки бо тафсил дар боби аввали рисола ходем дид, мудаддидони дав-радои мухталиф аз Мудаммад Родуёнй шуруъ карда то Атоуллои Х,Усайнй ва баъд аз ондо аз Низомиддин Адмади Сиддидй то замони мо дойр ба ху-сусиятдои ин санъат, хелдои он, иртиботи ташбед бо санъатдои дигар мулодизоти гуногун ва асосан якранг баён намудаанд, ки дамагй марбут ба илми бадеъ аз улуми сегонаи адабй (apÿ3, дофия, бадеъ-Р.М.) мебошанд.
Дар дисмати илми бадеъ, ки онро илми балогат низ ба далам дода-анд ва ба рисолаи мо иртиботи мустадим дорад, мудаддидони асримиёнагй родеъ ба масъаладои иншо ва баён, ки саноеи бадей дузви таркибии он ба дисоб меравад, адидадои пурдиммат баён намудаанд. Тадлили пайдардам ва ботадриди ин осор нишон дод, ки дисмати аъзами мудаддидини асрдои XVI-XX дар масоили мухталиф, ба хусус дар мавриди санъати ташбед, аф-кору адоиди пешиниёнро такмилу тадвият бахшида, дар атрофи масъа-

ладой алодида адидаву фикрдои басенок ва ё нодиси ондоро ислод намуда, андешадои дадид ба миён нидодаанд. Дар адабиётшиносии муосир санъати ташбед дамчун воситаи мустадили тасвир шинохта шуда, дар лугатномадо, китобдои дарсиву назариявй дар радифи санъатдои дигари бадей ва ма-соили умдаи услубшиносй ва надци адабй ба тавзеду тадлил омадааст.
Дар иртибот ба ин, дабл аз дама бояд осори адабиётшиносони маъруф Бедрузи Сарватиён "Баён дар шеъри форей", Мудаммад-Нурй Ус-монов «Сабки шеъри форей дар садаи чадеруми дидрй», доктор Мудаммадризо Шафеъии Кадканй "Сувари хаёл" дар шеъри форсй"-ро зикр бояд кард. Агар дар таълифоти Бедрузии Сарватиён ва Шафеъии Кадканй тадлилу накди суннатй ва баёну тафсири он завди боло шрифта бошанд, Мудаммад-Нурй Усмонов дар фадмиши модияти ташбед аслан ба консепсия ва истилодоти адабиётшиноси бардастаи муосири рус Б.В. То-машевский руй овардааст. Вай бо бисёр мудаддидон, аз дабили Д.С. Лихачёв, А.Н. Болдырев ва гайрадо бадсдои илмй намуда, дойр ба характеру хусусиёти ташбед, ашёи ташбед, тимсоли ташбед ва аломати ташбед муно-зироти илмй ва тадлилу баррасидои амидеро пешнидод намудааст.
Тарзи баён ва тадлили Мудаммад Нурй Усмонов нисбат ба усули таддиди мудаддидони годик аз дабили Т.Зеднй, Ю. Бобоев, Р. Х,одизода, М.Шукуров, Т.Абдудабборов, Х.Мирзозода, Х.Шарифов, Р.Мусулмондулов, У.Тоиров, Б.Тилавов, Р.Амонов ва баъзе мудаддидони эронй тафовути зиёд дорад. Зеро методологияи вай дар такья бо усул ва методологияи донишмандони мамолики Барб дамоданг буда, аз баёни классикии тадлили ташбед асосан сарфи назар намудааст.
М.Н.Усмонов воситадои тасвири назми форсии аердои 1Х-Х -ро ба функсионалию диссй, ки ба чузъ мадсусоти басарй боз шомиа, ламей, тамъй ва самъиро дар бар мегиранд, чудо намудааст. Баъд аз тадлилу бар-раей муаллиф дар пеши худ мадсад мегузорад, муайян кунад, ки кадоме аз ин ду намуд-функсионалй ва ё диссй дар назми форсии дуруни 1Х-Х беш-

Дар боби баъзе аз шоирон ва суханварон дангоми баёни фикри худ аз матлаб хорид шуда ба мазмуни дигаре даст мезанад ва дубора ба матла-би аввалии хеш бармегардад. Масалан, фантоми дар боби ташбед сухан гуфтан аз шеваи Азрадй ёд карда менависад. "Ва адли pÿ3rop аз диллати маърифати эшон ба ташбедоти Азрадй мафтун ва муаддаб шудаанд ва дар шеъри у дамаи ташбедот аз ин дине аст ва ба кор наёяд". (142,64)
Инчунин дар бораи Унсурй, Масъуди Саъд, Абунувос ва райрадо дар такя бар навъи санъате а до иди хешро издор кардааст. Ба таври куллй аз шоирони араб чуноне ки аз " Х,ад о и д-ус-седр" бармеояд, вай ба A6ÿHyBOC ва Бухтурй эътидоди бештар зодир кардааст,. Аз ин pÿ„ бисёр муаллифони муосиру пешин ба он чун ба маъхази назарй такя кардаанд.
Ватвот дар асари хеш пиромуни санъатдои лафзй ва маънавии ка-ломи бадеъ бадс намуда, дар атрофи мафдумоти санъатдои ат-тарсеъ, ат-таднисот, ал-иштидод, ал-асдоъ, ал-мадлубот, баёни анвои радд-ул-адузи алассадрй, ал-мутазод,. ал-анъот, тазмин-ул-муздавид, ал-истиорат, дусн-ул-матлаъ, дусн-ут-тахаллус, дусн-ул-мадтаъ, дусн-ут-талаб, муроот-ун-назир, ал-мадд-ул-муваддад, ал-мудтамил-уз-зидайи, таъкид-ул-маддй би-мояшбаду-з-замм, ал-илтифот, ал-идом, сиёдат-ул-аъдод, таисид-ус-сифот, эътироз-ул-калом, дабл-ат-тамом, ал-муталаввин, ирсол-ул-масал, ирсол-ул-масалайн, зулдофиятайн, тадодул-ул-ориф, ас-суолу ва-л-давоб, ал-мувашшад, ал-мураббаъ, ал-мусаммат, ал-муламмаъ, ал-мудаттаъ, ал-мувассал, ал-дазф, ар-радто, ал-хайфо, ал-мусаддаф, ат-тардумат, ал-муаммо, ал-лугаз, ат -тазмин, ал-игроду фи-с-сифати, ал-дамъу ват-іафриду ват-тадсим, тафсир-ул-далил вал хафй, ал-мутазалзил, ал-мураддаф, ал-истидрок, ал-калом-ул-домеъ, ал-ибдоъ, ат-таъаддуб, дусн-ут-таълил ва райрадо фикру адида ронда, ондоро бо ашъори шоирон тадвият бахшидааст.
Дар пaдлÿи ин санъатдои бадей Ватвот дисмате аз рисолаи хешро ба "ат-ташбедот" бахшидааст. Мудаддид бо тафовут аз Родуёнй дар шарди