Языковые способы и средства выражения значения уважительности и вежливости в таджикском языке ХVI века : На материале "Бадоеъул-вакоеъ" Зайниддина Вософи

• Автор: Джураева, Мушаррафа Рустамовна
• Шифр специальности: 10.02.08
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 1998
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 138 с.

НАЩІІАИ КОР:
МУКЛДДИМЛ БОБИ І. ОДОБИ МУОШИРАТ
1. Услуби забони муошират
2. Иньикоеи одоби муошират дар асари бадей
3. Хусни баён дар “Бадоеь-ул-вадоеь”
БОБИ П. ИФОДАИ ЭХТИРОМ ВА СИПОС ДАР “БАДОЕЪ-УЛ-ВАКОЕЪ”
1. Воситахои грамматикии ифодаи эхтиром дар асар:
а) Ба василаи донишищои шахсй ифода ёфтани эхтиром;
б) Бо ёрии чонишищои дигар ва бандакчонишиндо ифода гардидани эхтиром;
в) Бо ёрии шаклхои феълй ифода ёфтани эхтиром.
2. Воситахои лугавии ифодаи эутирому силос дар “Бадоеъ-ул-вакоеъ”
БОБИ Ш. ИФОДАИ ХОКСОРИВУ ФУРУТАНЙ ДАР “БАДОЕЪ-УЛ-ВАКОЕЪ”
ХУЛОСА
ФЕДРАСТИ АДАБИЁТИ ИЛМЙ

МУКАДДИМА
Забони тоники аз кадимтарин забонхои нах,он ба шумор меравад ва дар ин забон шохасархои безаволи илму адаб офарида шудаанд. Вай дар тули асрхо мархилахои гуногунро паймуда, сабку услубхои гуногун пайдо карда, тамоюлхои хам соддабаёнй ва хам мушкилхшсандиро аз сар гузаронида, то даврони мо пойдору устувор мондааст. Осори илмию адабии гузаштагонамон ба нандин забонхо тарчима туда, бо дурдонахои гаронбахои худ хазинаи тамаддуни нахонро ганитар гардонидааст.
Инкишофи забони адабии тоник бо таърихи халд, бо хаёти интимоию мадании дамъият, бо чарасни инкишофи адабиёти хазорсола, сабку дараёнхои вай сахт вобастагй дорад. Махз хамин пайванди таърихи мархилахои асосии инкишофи забони адабй ва услубхои онро муайян мекунад.
Забони адабии форсу тоник дар асрхои 1Х-Х ташаккул ёфта, тадринан сарватхои лугавй ва сохтори грамматикии худро такмил дода, ба холати кунуниаш омада расидааст. Ч[араёни такомулу инкишофи забони адабй аз манбаъхои хаттии назму наср аён мегардад. Аммо барои пурратар акс кунондани вазъияти забони адабй, махсусан хусусиятхои грамматикй ва услубии он имконоти наср бештар ва майдони фаъолияти он фарохтар аст.
Чунон ки Мухаммад Тадй Бахор дар “Сабкшиносй“ менависад, “насри дарй, бешубха.., дар авохнри дарни сеюми хинрй вунуд дошта ва мукотибот ё рисолоте дар ин забон мавнуд будааст, ки ба мо нарасида (ва дадимтарин кутуби форсии дарй, ки дар дасти мост, аз карни чахоруми Хинрй болотар нест”(137,59)
Насри илмй ва бадей дар асрхои 1Х-Х ба вунуд омада буд ва мудаддимаи “Шохнома”-и Абумансурй, “Тарчумаи “Таърихи Табарй“, “Худуд-ул-олам”, “Аноиб-ул-булдон”, “Зайн-ул-ахбор”, “Кашф-ул-махнуб” ва гайра намунахои нахустини насри илмй ва тасаввуф ба шумор

меравад. Забони асархои замони Сомониён гувохй медиханд ки насри ин давра бо вучуди гаьсири дуру дарози забони арабй, дохил шудани калимахои бетона, дар тарчума риоя карда шудани конуни забони арабй ва такдидкунихои насри асри сеюми хичрии араб хусусиятхои кадим ва аслии худро ниток дошта омадааст” (123,142).
Забони насри асрхои 1Х-Х ибтидои инкишофи насри классики ва забони адабии форсу точик буд ва, бешубха дар он вакт сабки нигориши илмй ва бадей ба пояи баланди такомулот нарасида буд. Муаллифи «Сабкшиносй» кайд меку над, ки “баъд аз талабаи Араб дар Эрон ба забои ва лахчахои мухталифи форси сухан туфта ва шеър суру да ва что менавиштаанд... Ва кадимтарин осори ин забои ашъоре аст, ки аз Хднзалаи Бодгисй ва Мухаммад бинни Васифи Сигзй“ ва гайра (137, 54). Аз ин чост, ки то асри X адабиёги бадей асосан дар шакли назм инкишоф меёфту наср бештар ба сохаи мукотибаю муросалот, таърихнависй, нигоришоти фалсафй ва динй тааллук дошт. Устод Айнй хам инро хотирнишон карда буд: “То замони Саъдй насри форсу точик танхо ба навиштани маюубхо, хуччатхо, дар тахрири вокеахои таърихй, дар навиштани китобхои тасаввуф ё ин ки илмй ва монанди инхо хизмат мекард” (11,39).
Забоншинос В.М.Жирмунский изхори ауида кардааст, ки дар замони феодалй забони адабии умумии гуфтугуй мавчуд набуд. Шевахои махаллй асоси забони гуфтугуии тамоми ахолии каламрави давлатхои хурд-хурди феодалиро ташкил медоданд. Вале гуфтан мумкин нест, ки дар даврахои гулгулшукуфии чамъияти феодалй низ табакдхои гуногун бо як забои гуфтугу мекарданд. Тадричан ба миён омадани шевахои ичтимой ва ба шохахо чудо шудани сарватхои забои, ба хусус унсурхои лугавй мушохида мегардад.
Хамин акидаро ба вазъи забони гуфтугуии форсу точик дар замони феодалй нисбат додан мумкин аст. Дар айни хол бояд дар назар дошт, ки

Сужав, тт аз &щт аддеш® н-садд,
Мтттшщщ іуфдазр® даімвд” (142» 429)
£ дар чт датор т W®® мадорто вужшщШ щшт жфвртят “Азот шт, абш сущомеа & ж щтш ®ш утт мрюш§|ю тл штат і® &утш шЦшгез €а ж шшдег іпардаш ґузшщро биета щтшт %»дав їуфшвд:
Агар 6а четшш жрд дар щшш швд ip®,
Вштатеся'і, т жт ЩЩ даяі ш&в дор«йҐ (142,429)
Хунйв Вшш ІСшшфй ояя б& щ&т «pass цфщ, фттщ баготш штж ффщмш:
“Аз бар« штщт фаотда т бшетда ишда яшовдд, ш ба штш дажда «рада гуфщ® qam аст. Лети ш т щтш я&йрому tmmm штат худ, tei аз бардо іхдаш щштт, Ш еудаат т% т дар шт штиря гшіут ш «якая жияфяуіі куфчтм м% штш®? шщ Би тт рот шв иайадіар ши« аяйндеаяоаі Ш чшял дещя 8зр$в яуфж т ттш мй гуміздадау щиш ш%ді ж щщф «ужішш щй щшжеьу.давша ЩіШ т црт St фдащу шп, а® забда тш$ш§?0$. ж адуфу щмшмр® дер шт адшмеїа, 6м» <даяр жщгрт ад@ вщщЩ, щтт т агар ж© здаш®, то жттжщг ігруфії т даз$шр© еушізд, »рш €§щі” (142? 82-83).
Жршж тр9 щшвд© т тщ б§ ©деС® щ%» іуфазд, ущшв тщ 6® вдеіи щшшщмііж тШи шюдя» жя# шгардада Іюшзд тщ шт/шштш штж дар боя> зираржда яж тжят ошщ т “адрї єужшшщщ щ& шщщт шщщш фзршзаіет шьртш вдшш дорвдГ (SS„ S) m trap ifen яв дар едаій щтщ®т тр жутшт ?тмтш «рад® шяшу тшд$&яш §шщтк шт sштш шщм.