Проблемы реализации татарского языка как государственного в 20-30-е годы XX века

• Автор: Кириллова, Зоя Николаевна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 278 с.

Казан дэулэт университеты
Кулъязма хокукывда
Кириллова Зоя Николаевна
XX гасырнын, 20-30 нчы елларында татар телен даулат теле буларак гамалга кую мэсьалэлэре
10.02.02 - Россия Федерациясе халыклары теллэре (татар теле)
Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэщэсе алу очен язылган диссертация
Фэнни щитэкче -филология фэннэре кандидаты профессор Ф.С.Сафиуллина
Казан

Эчтэлек
Кереш
1 булек. Татар телен гамэлгэ куюнын, гомуми
мэсьэлвлэре.
1.1. «Татар телен гамалга кую» (ТТГК) атамасы
1.2. Татар телен гамалга куюнын; тарихи
алшартлары.
1.3. Беренче Декрет йам эшнец башлануы
1.4. ТТГКныц максат Ьам бурычлары
1.5. ТТГК Узак комиссиясе эшчанлеге
1.5.1. Тезелеше
1.5.2. Инструкторлар эшчанлеге
1.5.3. Узак комиссиянец бурыч Ьэм хокуклары
1.5.3.1. ТТГК эше белэн я^итэкчелек иту, законнар
чыгару.
1.5.3.2. Татар хезмэткарлэрен исэпкэ алу Ьам эшка
урнаштыру.
1.5.3.3. Курслар оештыру
1.5.3.4. Татарча шрифтлы язу машиналары эзерлву
1.5.3.5. Башка республикалар белэн бэйлэнеш
1.6. ТТГКныц твп этаплары
2 булек. Халык комиссариатларында Дам узак
оешмаларда татар телен гамэлгэ кую.
2.1. Дэулэт учреждениелэрендэ ТТГК максатында
кабул ителгэн карар Ьам инструкциялэр.
2.2. Элемтэ идарэсендэ ТТГК
2.3. Сэламэтлек саклау халык комиссариаты

2.4. Эчке эшлэр халык комиссариаты
2.5. Юстиция халык комиссариаты
2.6. Финанс халык комиссариаты
2.7. Татар статистика идарасе (ТСУ)
2.8. Изцтимагый таэминат халык комиссариаты
2.9. Коммуналь хузцалык идарасе
2.10. Кооператив оешмалар. „
2.11. Кредит органнары
2.12. Нэтизцэлэр
3 булек. Магариф елкэсендэ татар телен гамэлге кую
3.1. Социаль тэрбия биру баш идарэсенда ТТГК
3.2. Профессиональ белем биру баш идарасе
3.3. Гыйльми узэк (Академцентр) эшчэнлеге
3.3.1. Фэнни-педагогик эшчэнлек
3.3.2. Редакция-нэшрият эшчэнлеге
3.3.3. Татар даньясын айрану фэнни зцэмгыяте (НОТ)
3.4. Нэтищэлэр
4 булек. Кантон, волость Ь эм авыл советларында татар тел єн гамэлгэ кую
4.1. Авыл советларында ТТГК
4.2. Волостьларда ТТГК
4.3. Кантоннарда ТТГК
4.3.1. Минзэлэ кантоны
4.3.2. Мамадыш кантоны
4.3.3. Арча кантоны
4.3.4. Бегелмэ кантоны
4.3.5. Тэтеш кантоны

гомуми саныныд 48,4% ын тэшкил итэ. Кантоннар буенча исэ 60,9% хезматкэрне алмаштыру куздэ тотыла. Лакин исемлеклар този башлаган вакытта оешмаларда 1288 татар кешесенед да эшлавен исапкэ алганда, алмаштырылырга тиеш булган хезмэткарлэр саны кими: 3528 тугел, а 2240ны тэшкил ита (ф. 732, оп. 1, д. 1138, л. 13).
Исемлеклэрдэ хезмэткарлэр алмаштырылырга тиеш булган вакыт чиклэре да тегэл курсэтелэ. Нэтижэдэ еллар буенча тубэндэге саннар килеп чыга: 1) тиз арада - 74; 2) 1928 елда -599; 3) 1929 елда - 490; 4) 1930 елда - 152; 5) татар Ьэм рус теллэрен белган яраклы кандидатура табылган очракта - 804 хезмэткэр алмаштырылырга тиеш дип табыла (ф. 732, оп. 1, д. 1138, л. 36).
Исемлеклэрне тикшергэннэн сод, татар хезмэткэрлэре арасында ид кирэклелэре - урта техник персонал Ьэм квалификацияле белгечлар дигэн нэтиж;э ясала (ф. 732, оп. 1, д. 1138, л. 38). Беренче чиратта талап ителгэн 21 белгечлек курсэтелэ. Аларны документта бирелгэнчэ тугел, а саннары ягыннан тезеп куйсак, тубэндэге картина килеп чыга: 1)
бухгалтерлар - 263; 2) хисапчылар - 221; 3) инструкторлар, инспекторлар Ьэм агентлар - 198; 4) завхоз, завсклад Ьэм завмаглар - 147; 5) врачлар - 70; 8) агрономнар - 60; 9) экономистлар 59; 10) ветфельдшерлар - 41; 11) акушерлар -38; 12) юристконсультлар - 22; 13) инженер йэм техниклар -18; 14) лесниклар - 16; 15) теш врачлары - 11; 16) лаборантлар - 6; 17) зоотехниклар - 3 (ф. 732, оп. 1, д. 1138, л. 38).
Номенклатура исемлеклэрен раслаганда, кайбер белгечлекларне татарлар арасыннан табуы авыр булу яки бетенлай момкин булмау нэтижэсендэ, алар исемлеклэрдэн сызып ташлана. Шулай итеп, тагын ташламаларга барырга туры кила (ф. 732, оп. 1, д. 1138, л. 38).
1927 елда, хезматкарлэрне алмаштыру эшеннэн тыш, ТТГКга кагылышлы тагын бер зур вакыйга була: зур
тырышлыклар нэтищэсендэ, бигрэк та курен екле татар