Сказки персоязычных народов в современных записях : Проблемы терминологии, специфики, истории, репертуара, состояния и искусства исполнения сказителей на материале полевых исследований

• Автор: Рахмонов, Равшан Каххорович
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 1998
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 479 с.

МУНДАРИЧА
Сарсухан
БОБИ І. Жанри афсона — истилох,, хусусият, навт> ва муносибати он бо анвои дигари насри шифохии мардуми форсизабон
а) Истилохи афсона, муродифхои китобй ва шифохии
он дар миени мардуми форсизабон
б) Афсона ва жанрхри дигари насри шифохй
в) Анвои афсонахои мардуми форсизабон
БОБИ II. Таьрихи гирдоварй ва нашри афсонахои мардуми форсизабон
а) Мухтасар аз танрихи гирдоварй ва нашри
афсонахои мардуми форсизабон то садаи XX
б) Гирдоварй ва нашри афсонахои тодикй
в) Афсонахои форсизабонони Афгонистон
г) Афсонахои форсии Зрон
БОБИ III. Таьрихи пажухиши афсонахои
мардуми форсизабон
а) Пажухиши афсонахои тодикй
б) Пажухиши афсонахои форсизабонони Афгонистон
в) Пажухиши афсонахои форсии Зрон
БОБИ IV. Вазвият ва густариши имрузаи афсонахои мардуми форсизабон: репертуар ва хунари гуяндагй
а) Афсонагуен: репертуар ва махорати гідро
б) Мавкен ва густариши имрузаи афсона дар сабти
солхои 1975 — 1997
в) Афсонагуй ва мати: се сабти як мати; аз насле
ба насле интикрл ефтани афсона
Хулоса
Руихати адабиет

САРСУХАН
Маълум аст, ки таърих, фархднг, забон ва адабиёти ниёгони мардуми тодик барон кишвархои Тодикистон, Эрон, Афгонистон ва хамзабононе, ки дар кишвархои дигар зиндагонй мекунанд ва дар мактабу мадориси онхо низ ба ин забон таълим мегиранд, ягона мебошад. Дар тамоми таълимгоххои мамлакатхои фавдуззикр забон ва адабиёти форсии тодикиро, ки таърихи бештар аз хазор сол дорад, бидуни тардума ва мушкилоти зиёд метавонанд коми лан мутаваддех шаванд. Аммо нуктаеро ёдовар шудан айни муддаост, ки хамаи дудой, дурй ва дигаргунихое, ки дар садахои охир нисбати забону адабиёти тодикон [форсизабононба вудуд омадааст, марбути ходиса ва вокеахои сиёсй, идтисодй, идтимой, дохталабй ва амсоли ин мебошад.
Хар кадоме аз ин риштахо, ки дар таърихи мардуми форсизабон таъсири худро расонидааст, аз дониби мутахассисони хар соха то худуде мавриди омузиши пажухишгарон харор гирифтаастки мо шомили он бахс нахохем шуд. Вохеан дар давоми садахои гузашта ва хозир — таърих, фарханг, забон, адабиёт, бостоншиній, иктисод ва такрибан хамаи илмхои садахои пешин дар асоси санаду худдатхои зарурй хамчун фарханги муштараки кишвархои хамзабон таваддухи мухаккиконро ба худ далб намудааст.
Агарчй дар садахои XVII-XX вохеа ва ходисахои таърихи сарнавишти мардуми моро ба самтхои гуногун равона сохта, муштаракан омухтани тамаддуни форсизабононро аз хамдигар то хадде дур намудааст, аммо дигаргунихои охири асри XX моро водор намуд, ки фарханги вохиди гузашта ва имрузаи худро дар

робитаи якдигар биомузем. Барой муштаракан омухтани забои ва адабиёти муосири дамзабонон бо рисоладои худ дадами диддй гу-зоштани М.Шукуров [313], Х.Асозода [48] ва дигарон бадри руш-ди минбаъдаи фарданги мардуми дамзабон мусоидат ходад кард.
Аммо “адабиёти шифодй” (фар данги мар дум, эдодисти даданакии халд, фар данги тудадо, адабиёти омма, офаридадои шифодии мардум ва Faftpa), ки аслан аз сина ба сина миёни мардум роид аст ва хусусиёти хоси худро дороет, то кунун (ба Fafip аз асари маълуми И. Брагинский) [438] дар рисолаи дудогонае мавриди баррасии муштарак дарор нагирифтааст. Ва дол он ки родеъ ба бахшдо ва навъдои гуногуни адабиёти шифодии халддои дигар, аз думла славяндо (русдо, украиндо ва белорусдо), асардои зиёди илмй таълиф шудааст.
Дар бобати якдоя омухтани таърихи назми шифодии гузаштаи мардуми форсизабон асари И. Брагинский “Из истории таджикской народной поэзии” (Аз таърихи назми халдии тодик) [438] то дол рисолаи ягонае мебошад. Хатто родеъ ба муштаракоти умумии адабиёти шифодии муосири форсизабонон ягон китобе таълиф нашудааст. Сабаби кам омухта шудани адабиёти шифодии муосири форсизабон дар он аст ки, аз як тараф, ба гирдоварии он дертар шуруъ намуда бошанд, аз тарафи дигар ба модияти илмии он, то чанд 'Муддате рушанфикрони форсизабон таваддуд зодир намекарданд.
Модоме ки форсизабонон дар гузашта ва имруз (бо вудуди дорой ладдадои гуногун) содиби забони адабй, таърих, фарданг, адабиёт ва нажоди муштарак бошанд, пас чаро мо фар данги мардуми онро, аз думла адабиёти шифодиашро, ки аз як сардашма об хурда, умумияти зиёде дорад, дар робитаи дамдигар наомузем? Албатта омузиши густурдаи ин масъала вакди зиёд ва сафардои зиёди майдонии илмиро тадозо менамояд.

посух чует.
Дар хар ч,о е, ки таваккуф мекардему бо мар дум хамсухбат мешудем, хатман аз боби адабиёти шифохй ran мекушодем. Хамин буд, ки дар дазираи Ефнім аз дукондоре бо номи Абдусалом Пурмухаммад чанд дубайтй сабт кардем. У гуфт, ки дубайтиро дар рустои Зангарди бахши Бастаки устони Хурмузгон “шалво” мегуянд ва афеонаро “гапи шаув”. Айни хамин суханро окои Пурмалик, ки бароямон дар кахвахонааш чанд дубайтй ва афеонае гуфт, низ таедик кард. Ба гуфти у дар бахши Говбандии Хурмузгон афеонаро “гапи шап(б)” мегуфтаанд. Албатта, тавре ки мо пурсидем, на факат афеонаро, хар он чизеро, ки мардум дар шабхо нак;л мекунанд, бо истилохи зикршуда ном мебурдаанд. Вале ба гуфти худашон, шабхои зимистон хам барон вактгузаронй ва хам барон тарбияи фарзандон “гапи шаув” ва ё “гапи шап”-и онхо хамон “афеона” аст.
Ба хамин тарик, хапуз гирдоварии истилохи махаллии афеона дар хар се кишвари хамзабон идома дорад. Шояд дар оянда истилохоти дигаре низ пай до шавад, ки сабт кардан ва шарху эзох додани он аз як дихат моро бо сарвати лахдахои гуногуни забони форей ошно намояд, аз дихати дигар тагйироти зиёди забониро дар масири таърих хохем дид. Аз хама мухим он аст, ки мо бояд “афеона”-ро аз жанрхои дигари наери шифохй дудо созем ва тафовутхои хоси онро бигуем. Барон ин пеш аз хама як истилохи вохиде дошта бошем. Ин хам хамин “афеона” бояд бошад, ки барон ин чанд далел дорем:
1). “Афеона” аслан вожаи форей аст ва тамоми хусусиёти зарурии ин жанрро тавре, ки фолклоршиносон муайян кардаанд, ифода менамояд.
2). “Афеона” хамчун истилохи илмй хам дар асархои адибони гузашта, хам дар лугатномахо ва хам дар миёни тамоми манотике,