Народное творчество Булгарского периода

• Автор: Закирова, Ильсеяр Гамиловна
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 175 с.

ТАТАРСТАН ФЭННЭР АКАДЕМИЯСЕ Г.ИБРАЬИМОВ ИСЕМЕНД8ГЕ ТЕЛ, ЭДЭБИЯТ ЬеМ СЭНГАТЬ ИНСТИТУТЫ
Кулъязма хокукында
Закирова Илсеяр Гамиловна БОЛГАР ЧОРЫ ХАДЫК ИЖ.АТЫ
Филология фэннере кандидаты дигэн гыйльми дэрэж,э алу очен диссертация
10.01.09. — фольклористика
Гыйльми ж,итэкче: филол. фэннаре докторы, проф. Ф.И.Урманчеев
Казан
ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ
I БУЛЕК. РИВАЯТЬЛЭР ЬЭМ ЛЕГЕНДАЛАР
1.1. Генеалошк легендалар
1.2. Болгар калалары Ьэм авыллары турындагы риваятьлэр
1.3. Идел буе болгарларынын, ислам дине кабул итуларе турындагы риваятьлэр Ьэм дини
эчтэлекле легендалары
1.4. Космогоник легендалар
II БУЛЕК. ДАСТАННАР
11.1. «Алпамыш» дастаны
11.2. «Тулэк» дастаны
III БУЛЕК. БЭЕТЛЭР ЬЭМ ТАРИХИ Ж.ЫРЛАР
III. 1. Бэетлэр
Ш.2. Тарихи Ьэм лирик яуырлар
IV БУЛЕК. МЭКАЛЬЛЭР ЬЭМ ТАББ1ШМАКЛАР
IV. 1. Мэкальлэр Бэм эйтемнэр
1У.2. Табышмаклар
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ
КЫСКАРТМАЛАР
К Е Р Е Ш
Теманьщ актуальлеге. > Фольклор бик борынгы
заманнардан бирле халык тарихына узенчэлекле юлдаш булып килэ Ьэм аныц кабаланмас мэдэни байлыгын тэшкил итэ.
Соцгы елларда иж,тимагый-сэяси Ьэм милли хэрэкэтлэрнеи, активлашуы Ьэр халыкныц узенец угкэне, милли тарихы Ьэм мэдэнияте белэн кызыксынуы кэчэюгэ китерде. Милли тарихны яцача ейрэну ихтыяяды туды.
В.Я.Пропп, В.М.Жирмунский, А.Н.Кононов P.C. Липец, Р.Г. Кузеев Ьэм башка галимнэр фольклорный; халык тарихын ейрэнудэ меЬим чыганак булуын эйтэлэр (Пропп, 1976; Липец, 1983; Кузеев, 1974). Ьэр чорныц фольклоры халык тормышыныц шул чордагы узенчэлеклэрен чагылдыра, бу халык турында кубрэк белергэ ярдом итэ. Аларда халыкныц тормыш-кенкуреше, мэдэнияте, гореф-гадэтлэре турында мэгьлуматлар, социаль-икътисади, сеяси карашлары сакланып калган.
Фольклорный; легенда-риваятьлэр, тарихи ждирлар Ьэм эпос кебек жанрлары тарихи вакыйгаларны ацларга, аларньщ детальлэрен ачыкларга ярдэм итэ. Риваять-легендалар ижуимагый ац Ьэм иж,тимагый идеологиянец чагылышы булып торалар. Ьэр халык узенен, тарихи риваять-легендаларында бирелтэн информациягэ ышана, бу эсэрлэргэ бик ядитди Ьэм хэрмэт белэн карый. Эпоска да менэсэбэт шундый ук: «Сейлэнгэннэр барысы да дорес, алар булган, эмма бик борынгы заманнарда, хэзерге вакытта мондый хэллэр булмый» (Пропп, 1976, 102).
Элеге эсэрлэр гасырлар буена халыкка тарих дэреслеге булып хезмэт иткэн. Легенда-риваятьлэрдэ донья яратылу, халыклар барлыкка килу, дус Ьэм дошман курше халыклар, зур сэяси

Р. Фэхретдинов «Болгар вэ Казан твреклэре» диган хезмэтенда Билэр uiahape турында болай дип яза: «Бу niahap Биларкэ исемле елганыц Чирмешэн елгасына койган урынында иде, дилэр. Болгар тарихчысы Ягькуб бине Ногманнын, Эндэлисигэ сейлавенэ Караганда, Болгар халыклары узлэРенэ башлап ислам динен кертуче Ьэм вйрэтуче Билар исемендэге кешене ихтирам иту Ьам исемен мецгелэштеру телэге белан анын, исемен шушы шэЬэргэ биргэннэр Ьам Билэр дип атаганнар» (Фэхретдинов, 1993). Билэр яки Булэр шэЬэре турында риваятьлэр куп. Аларныц кубссендэ Билэрнец дошманнарга карты керэше тасвирлана (Риваятьлэр, 1987).
К. Фукс язып алган риваять буенча, Болгар niehape туксан ел дэвамында Гайсэ пэйгамбэрнец укучысы булган Кассир шай тарафыннан тезелгэн. Кассир inah Сократныд атасы була. Сократ болгар кызына ейланэ, Искэндэр белэн (Искэндэр Зелкэрнэен) тугыз ай Болгарда яши (Фукс, 1905, 7).
Бу риваять буенча, Болгар шэйэренэ беек философ Сократньщ атасы нигез салган. Мода охшаш риваять Хисаметдин Меслиминец "Тэварихы Болгария" эсэрендэ дэ бар. “Туксан ел Сэмэркандта яшэп, Гайсэ динендэ вафат булган Касур шайныц улы Сократ Юнан иленэ кила. Ахырда Искэндэр Руми белэн Шимал ягына юнэлэлэр. Болгарны бина кылалар. Сократ болгар кызына ейлэнэ. Алар Искэндэр белэн тутыз ай Болгарда яшилэр (Меслими, 1887, 10). Искэндэр турындагы Кенчыгышта таралган риваятьлэрдэ аныц Иран ждрендэ унике шэЬэр салуы турында сейлэнэ. Е.Э. Бертельс: "Бу риваятьлэрнен, ждрлеге юк, ул тезуче тугел, э ждмеруче генэ булган", - дип яза (1948, 12).
ШэЬэр тарихларын Искэндэр исеме белэн бэйлэу бик борынгы чорларга карый. Кенчыгыш иллэрендэ Греция тарихы