Жизнь и творчество Шайдо Худжанди : структура дивана, тематические и поэтические особенности

• Автор: Негматова, Мавлудажон Турсуновна
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 149 с.

МУНДАРИТІД
Мук;аддима
Боби 1. Замони зиндагй ва мундаридаи ашъори Шайдои
Ху^андй
Фасли І.Вазьи сиєси - идтимои ва адабии рузгори Шайдои
Худандй
Фасли 2. Зиндагиномаи Шайдои Худандй
Фасли З.Мазомини мазуаби ва ирфони дар эдодиёти Шайдои
Худандй
Фасли 4 Афкори идтимоии Шайдо
Боби П. Х,унари шоирй ва услуби бадеии ашъори Шайдои
Хучандп
Фасли 1. Таъсирпазирии Шайдо аз ашъори
Хрфиз -
Фасли 2.Шайдо ва сабки ^индй
Фасли 3 Дунари шоирии Шайдои Худандй
Хулоса
Кктобиома

МУК.АДДИМА
Аортой ХУ 1-XIX дар таърихи адабиёти форсу то дик дамчун як давраи бисёр мудим ва махсус шинохта шуда, аз лидози густариши мавзуву мундарида ва сабк аз дигар даврадои адабиёт тафовут мекунад. Водеадои сиёсиву идтимоии замон ба ташаккул ва инкишофи адабиёт таъсири бузурге гузошта, мероси адабии ин давр як андоза инъикосгари замон мегардад. Дангдои хонумонсузе, ки дар ин давра ба вудуъ пайвастаанд, ба инкишофи адабиёт, фарданг ва забон таъсири бузург гузошт. Дангу низоъдои дохилию хоридй дар Мовароуннадр, Хуросон ва Эрон нидоят ду давлати бузурги феодалй - Шайбониён ва Сафавиёнро ба вудуд оварданд. Дар натидаи мудобилияти ин ду сулола, ки аз ихтилофи маздабй маншаъ мегирифт, Хуросон, ки сокинонаш тодикон буданд, ба дайати давлати Сафавиёни Эрон тадмил гардиданд. Ин водеа ба адабиёт таъсири худро гузошт, ки дар натида адабиёти ягонаи форсй ба се диссаи дудогона тадсим шуд.
Тули бештар аз чадор аср адабиёти Мовароуннадр дамчун адабиёти мустадил бо истифода аз дастоварддои адабиёти Хуросон ва Хдндустон риводу иникшоф ёфт ва як давраи мукаммал ва ганиро руи кор овард. Хини омузиши адабиёти ин давра возед ба назар мерасад, ки доирадои адабии амалкунанда дар Мовароуннадр аз доираи адабии Хуросон кам рушд накардааст. Махсусан, доираи адабии Самарданд ва доираи адабии Бухоро, баъдтар доираи адабии Худаггд ба адабиёт суханварони мумтозу номварро такдим кардаанд.
Дар асрдои ХУІІІ-Х1Х доираи адабии Х^'данд дар баробари дигар доирадои адабй ривон, меёбад. Дар ин доираи адабй чун дар тамоми даламрави адабиёти форсизабон анвои адабй монанди газал, дасида, рубой, маснавй, назира ва татаббуъ густариш меёбад. Мудаддидони каломи бадеъ аз руи мавз;уъ ва мундарида адабиёти ин давраро ба

адабиёти иртидой ва пешдадам дисмат намуда, аз дамин чашмандоз ба осори адибон бадогузорй кардаанд. Хдрчанд аз ин дамба бадо додан ба осори адибон, дунари ощо нисбй мебошад, вале мавдеи идтимоии суханварро дини бадо додан ба осораш ба инобат гирифтан арзиши илмиро дороет.
Садаи ХУІІ дамчун асри хоси риводи адабиёти форсу тодик аз аердои дигари номбурда имтиёз мекунад. Баъди таддиду баррасии сарчашмадои мудими ин аср чун «Музаккируласдоб»-и Маледои Самардандй равшан мегардад, ки дар асри мазкур риводи сабки диндй ё худ шеъри тарз адабиёти дадидро pÿn кор овард. Я,унбиши адабие, ки дар ин аср тавассути осори Сайидои Насафй, Бедили Дедлавй, Соиби Табрезй, Fa ним Кашмирй ва даддои дигар ба вудуъ пайваст, аз як дониб пайванди ногусастании адабиёти дирузу фардоро таъмин карда бошад, аз дониби дигар заминаи пургановати инкишофи суханварии аср до и минбаъдаро pÿH кор овард.
Гуфтан доиз аст, ки дар нимаи дуввуми асри ХУІІ ва нимаи аввали асри XVIII дар Осиёи Марказй даёти адабй дар се маркази сиёсй - Бухоро, Хз^данд, Хоразм дараён гирифтааст. (115, 232)
Доираи адабии Худанд аз маъруфтарин доирадои адабй ба дисоб рафта, суханварони он ба ду забон - тодикй ва узбекй осори худро иншо мекарданд. Дар ин доираи адабй шоирони зиёде монанди Вазир, Нола, Фазлй, Дабир ва Faftpa зери сарпарастии Амир Умархон зиндагй ва эдод мекарданд.
Мутаассифона, то HMpÿ3 мудити адабй, зиндагй ва осори шоирони ин давр, дараёндои адабй аз дониби мудаддидон ба таври шояду бояд OMÿxTa нашудааст.
Мудаддиди маъруфи адабиёти тодику форс Е.Э.Бертелс дар мадолаи худ «Адабиёти форей дар Осиёи Миёна» ба давраи мавриди бадей мо шпора карда навишта буд: «дар таърихи адабиёти форсу тодик

Дар ин газал, ки одангдои шикояту яъсу ноумедй ба дам омадаанду ба андозае газали дасбидолиро ба хотир меорад, шоир малулу тира ва бо таассуф умри гузаштаи хешро ба ёд меорад ва аз бевафоии дунё сухан меронад. Ода ній сухани дадрамони лирикй дам далолат мекунад, ки ин андешадо щосили тадрибаи зиндагии инсони солхурдааст, ки бо машаддату ранду азоб зиндагй ба cap бурдааст: Малулу тираам ин зиндагидо кард чандоне,
Нафас бар чедраи оинаам зангор шуд охир.
Гули айше ба рухсорам дар ин меднатсаро нашкуфт,
Ба хорй бигзаронидам бори pÿ3rop охир.
Нашуд дур аз сарам як руз савдои сиядбахтй,
Чу шоми тира гаштам дамдами пгабдои тор охир.
(37,91)
Дар газали дигаре, ки дар давобияи яке аз газалдои Х,офиз дорад, низ аз дамин дарди чашми худ шикоят мекунад:
Нодида руи донон бурдем доги дасрат,
Ин чашм нотавон шуд, дорад х,идоб моро.
(37, 5)
Шояд ин до аз «нотавон шудани чашм» ва «дорад дидоб моро» гуфтани шоир мурод баёни кур шудани чашм бошад. Агар ин тавр аст, пас маълум мегардад, ки Шайдои Худандй дар поёни умр ба оризаи нобиноии чашм гирифтор шуда будааст.
Баррасии мавзуъ ва мундаридаи газалиёти шоир, ки дар он до дузъе аз зиндагонии суханвар инъикос ёфтаанд, симои шоирро дамчун як инсони солхурда ва умри дароз ёфта, ки бар асари он ба илали мухталифи равонию дисмонй гирифтор шудааст, пеши назари хонанда дилвагар месозанд. Шайдо шояд дадди адалл сад сол ва ё андаке камтар аз он умр дида бошад. Зеро дар ашъораш дар чанд мардала аз дамин радами сад сухан ба миён меорад ва мегуяд: