Творческая лаборатория прозаика : На материале произведений А. Еники, М. Магдеева, А. Гилязова, Н. Фаттаха и др.

• Автор: Фатхрахманов, Рашит Габдулхакович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 1999
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 214 с.

КАЗАН Д0УЛ0Т ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТЫ
Кулъязма хокукында
ФОТХРАХМАНОВ РОШИТ ГАБДЕЛХАК УЛЫ
ПРОЗАИКНЬЩ ИЖАТ ЛАБОРАТОРИЯСЕ (О. Еники, М. МэБдиев, А. Гыйлажев, Н. Фэттах Б. б. язучыларньщ эсарлэре материалында)
Белгечлек 10.01.02 - Россия халыклары адабияты (татар адабияты)
Филология фаннэре кандидаты диган гыйльми дэрэ>ка алу ачен диссертация
Гыйльми житэкче - филология фаннэре докторы,
Казан
Эчтэлек
Кереш
I булек. Эдэби ижат Ьэм тэжрибэ. Индивидуаль-психологик 23 узенчэлеклэрнец тормыш тэжрибэсе белен синтезы Ьэм анын, стильдэ, архитектоникада чагылышы.
II булек. Прозаикньщ ижат лабораториясендэ тормыш материалы
2.1. Этэргечлэр
2.2. Эдэби сурэт Ьэм кузэтучэнлек
2.3. Кузэтудэн эдэби образга
а) Хэтер
б) Кендэлек Ьэм язмалар
III булек. Тормыш материалы Ьэм сюжет. Фантазия
3.1. Тормыш материалыньщ сюжетка кучу узенчэлекларе
3.2. Эдэби персонаж Ьэм прототип. Жыелма образ
IV булек. Ижат процессы
4.1. Гомуми узенчэлеклэр
4.2. Беренче ж©млэ феномены
4.3. План. Герой холкы Ьэм ситуация, аларныц бэтенлеге
4.4. Образга керу
4.5. ИлЬам
V булек. Эдэби эсэрнец теле
Йомгак
Библиография
Кереш
Теманьщ актуальлеге. Татар эдэбият белеменда прозаикларньщ ижат лабораториясен, роман Ьэм повестьларныц ижат ителу процессын ейрэнугэ багышланган хезматлар бик аз. Бу тикшеру объектыныц шактый катлаулы, ейрэнелэсе мэсьэлэнец четрекле Бэм, эйтергэ кирэк, еш кына фэнни кысаларга сыеп бетмаслек киц Ііам серле булуыннан да кил ад ер. Эдэби ижат эшенец гажэеп дэрэжэдэ индивидуаль, язучы анында бара торган ижат процессыныц утэ яшерен, куп очракта ижатчыньщ узе ечен да андашылып бетмаслек дэрэжэдэ серле, кануннарга буйсынып бетмэгэн булуы — болар барысы да куелган проблеманыц аерым елешлэрен тикшеругэ бирелмэслек итэ.
Язучы тудырган эсэр, аньщ сэнгатьчэ эшлэнеш дэрэжэсе, укучыга ясалачак тээсир, геройларныц Ьэм образларньщ ышандыру кече, табигыйлеге авторныц тормыш тэжрибэсенэ, рухи деньясыныц байлыгына Ьэм, бигрэк та, геннар аша бирелэ торган информациягэ — ижатчы талантына бэйле. Э инде Барбер шэхеснец индивидуаль, кабатланмас булуы ижат эшенец кануннарга буйсынмавына, бу процессны мэжбури эзлекле системага салып булмауга китерэ. (Лэкин бу ижатта эзлеклелек юк дигэн суз тугел, аерым алганда Барбер талантныц эшчэнлеге — эзлекле, терле бэйлэнешлэрдэн торган процесс.) Эдэби ижат эшендэ Барбер язучы очен катгый закончалыкларныц булмавы Бэркемгэ мэгьлум. Тик шул ук вакытта бу процессны бетенлэй ук кузэтулэргэ, ойрэнугэ бирелми дип эйтеп бетеру да дерес булмас иде. Язучыныц ижат лабораториясе дигэндэ, без алеге процессный тикшерелергэ момкин бужан елкалэрен — эсэрне язуга китергэн этэргечлэр, геройларньщ прототиплары Ьэм аларныц эдэби типлар белэн менэсэбэтен, эсэрлэрнец вариантлылык сэбэплэрен, авторныц тормыштан алган кузэтулэрен, рухи деньяны формалаштыруга китергэн кайбер тышкы куренешлэр Бэм аларныц проза эсэрендэге чагылышларын, язылу тарихын, эсэр естендэ эшлэунец кайбер индивидуаль узенчэлеклэрен, тел-стиль формалаштыруда тормыш

деньяга аяк атлыйм дисэц, купмедер дэрэжэдэ рухи тэжрибэц, мои тэмен тоярлык кунел тирэнлеге, салмак, эмма тэфсилле фикер серешенэ тешенерлек зиЬенгэ ия булуьщ, кыскасы, Эмирхан Еники дигэн язу-чыныц укучысы булырлык хэзерлегец кирэк. Юк, катлаулы тугел ул Эмирхан Еники прозасы. Киресенчэ, тормышныц узе кебек ук гадати, салмак, эмма нечкэ коллизиялэргэ корылган, вакыйгаларньвд психологик яктан дэлиллэнуенэ, шуца курэ дэ кичерешлэр хэрэкэтенэ нигезлэнгэн ул.
Эмирхан Еники калэме Беек Ватан сугышы фронтларында фор-малаша. Дерес, беренче ижади тэжрибэлэр эле сугышка кадэр куп еллар алдан ук куренгэли. Эмма язучы ижатыньщ теп асылын, теп сыйфатларын нэкъ менэ сугышныц катлаулы-кырыс шартларында таба дип эйтсэк, ялгышмабыздыр. Нэкъ менэ сугыш чоры хикэялэрендэ язучы калэменен узенчэлеклэре ачыграк чагыла башлый. Башкалар эсэрлэрендэ сугыш мажаралары, тышкы хэрэкэтлэр динамикасы белэн мавыккан бер заманда, Эмирхан Еники тота да куцел деньясын, эчке коллизиялэрне, кычкырып тормаган вакгыйгаларны тасвирлый, ижатында психологизмга естенлек бирэ йэм шушы рухка гомере буе тугрылыклы булып кала. Мажаралы сугыш хикэялэреннэн талэпчэн укучы эллэ кайчан йез чеерде инде, э менэ Эмирхан Еники хикэялэре Ііаман да яши. Ташн бик куп буын укучыньщ куцелендэ моц уятыр, хис кузгатыр, уйга салыр эле алар.
Мажаралы сюжет, хэрэкэтлэр динамикасы язучыны беркайчан да кызыксындырмый дип эйтерлек. Тормыш вакыйгаларынын узенец холкына, индивидуаль узенчэлеклэренэ туры килердэйлэрен генэ сайлап ала бу прозаик. Шэхесенец теп сыйфатларын: сабырлыкны, шау-шуны енэмэуне, намусльшыкны, сэясэттэн ерак торуны (Чеховныц эдэбиятньщ сэясэтне чокырны урап уткэн кебек жирэнеп утэргэ тиешлеге хакындагы сузлэрен искэ ала ул Фэрит Хатипов белэн эцгэмэ вакытында) узенец калэмендэ иц нык чагылдырган авторларныц берсе ул Эмирхан Еники. Шуца да тоталитар система шартларында да ясалма «кызыллык», ярарга тырышып язу кебек сыйфатлар Эмирхан Еники калэменэ йога алмады.