Идейно-эстетическая эволюция проблемы феминизма в творчестве Гаяза Исхаки

• Автор: Каримова, Алсу Атласовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 185 с.

КАЗАН Д0УЛ0Т УНИВЕРСИТЕТЫ
Кулъязма хокукында
К0РИМОВА АЛСУ АТЛАС КЫЗЫ
ГАЯЗ ИСХАКЫЙ ИЩАТЫНДА ФЕМИНИЗМ МЭСЬЭЛОСЕНЕЦ ИДЕЯ-ЭСТЕТИК ЭВОЛЮЦИЯСЕ
10,01.02.-Россия Федерациясе халыклары эдебияты
филология фаннере кандидаты диген гыйльми дереще алу очен текъдим ителген
ДИССЕРТАЦИЯ
Фенни житэкче - филология феннере докторы, профессор, Татарстан Республикасыныд атказанган фен эшлеклесе Р.К. Ганиева
(татар едебияты)
Казан
ЭЧТЭЛЕК
К е р е ш
I Булек
1.Феминизм яки «хатын-кыз мэсьэлэларен ейрену» хакында
2.Мегърифэтче Гаяз Исхакый ижатында феминистик проблемаларнын, яктыртылу узенчелеге («Келэпушче кыз», «Бай углы», «Ике гашыйк», «Ике йез елдан сон, инкыйраз»,
«Очрашу яки Голгыйзар»)
II булек. «Тацчы» Исхакый ижатында Кенбатыш Кем
рус феминистик карашларынын, остенлек
итуе («Алдым-бирдем», «Тартышу», «Телэнче
кызы», «Тормышмы бу?»)
III булек. Г.Исхакыйнын, унынчы еллардагы эсврлвренде
феминистик идеялэрнен, милли яцгыраш алуы («Остазбикэ», <<Могаллимэ», «Ул эле ейлэнмэгэн иде»)
IV булек. Мейажир Исхакый ищатында феминистик
месьалелернен, миллият йем даулэтчелек фикерлэре белэн урелеп бирелуе
(«Дулкын эчендэ», «Кез»)
Й о м г а к
Библиографи я

КЕРЕШ
XX йез башы татар эдвбияты гасырлар буе девам итеп килген Шерекъ традициялеренед, мегърифэтчелер тудырган ядарыш куренешлеренед йем рус, Европа едеби традициялеренен, очрашу урынына эвереле. Икенче тврле ейткендэ, бу чор юцтимагый-мэдени яшеештэ Шерекъ йем Гареб синтезы формалашу бусагасы иде. Эдебиятыбызныц фелсефи-эстетик эчтелеге, вдеби-сенгати узенчелеклере тагын да байый, кицея тешкен, язучылар, шагыйрьлер, гомумен, татарныц зыялы катлавы, Кенбатыш Европа, рус, терек едебиятлары урнегенде, бетен игътибарны татар тормышыныц узене, эчке хассыятлерене юнелткен, бетен бер щемгыятьте милли тереккыять, шехес азатлыгы, аеруча хатын-кыз азатлыгы месьелелере актуаль яцгыраган «алтын чоры»1 иде бу. Кеше йем ж,емгыять месьелелерен яцача яктырту соралган XIX гасыр ахыры - XX гасыр башы едебият мейданында Гаяз Исхакый фигурасы калкып чыга.
Гаяз Исхакый (1878-1954) - татар едебиятына кагылган йер елкеде нигез ташларын салучыларныц берсе. Анын, роман, повесть йем хикеялере татар прозасыныд зур бер елешен тешкил ите. Элеге есерлер XX гасыр башы татар едебиятын яда ысуллар, жанрлар белен баеталар, уз заманы ечен мейим месьелелерне кутерелер. Г. Исхакый едебиятыбызны яда баскычка алып менген иллеге якын чечме есер иж;ат итте. Аларда татар тормышыныд терле як лары, терле проб лемал ары кен тертибене куела. Эдеби геройны иждт иткенде, язучы узе кайнаган тормыш эчене кереп, аныд бетен ваклыкларына, кен саен туып торган мешекатьлерене, шатлык-кайгыларына кадер тефсиллеп яза. Кеше куделенед ид тирен ждрлеренб утеп керуде, эчке кичерешлерне укучы йерегене барып житеп, теэсир калдырырлык итеп суретлеуде, вакыйгаларны нечкелеп, халыкта кулланыла торган гыйбарелер белен бизеп бируде Г.Исхакыйныд кабатланмас сенгатьче фикерлеве, деньяга уз карашлары, уз стиле чагыла.
1 Ганиева Р. Урта гасыр татар эдебияты // Магариф.-1997.-№3.-28б.

©серлеренде эмоциональлекнен, артык дарежесе булган елау, куз яше тугу куренеше еш кабатлана Ііем куп вакыт чарасызлыквы (нидер эшлерге телвп тэ, булдыра алмау, мемкинчелек юклыкны), генаїїсьізльїквьі (гаепсезлекне) белдере.
Автор кызнын, кичерешлерен гади хикэялэу белен гене канегатьленми, аньщ халетен актык дерещеде киеренкелекке ящткере: «Мескине бер кызнын, башына тешкен хеллере...» (61 б.) дин, ул, алда санап утелген атасыз калу, туганыннан аерылу, анасынын, аларга игътибар бирмеве кебек еч зур хесретне, берсе естене икенчесен ееп, Камер фаящгасенев, алшартлары итеп курсете. Кыз, шул ревешле, ялгызлык (отчужденность) халетен тоя. Психоаналитик Э.Фромм бу халетне тубендегече характерлый: «Самая глубокая потребность человека - это потребность преодолеть свою отчужденность, освободиться из плена одиночества»1.
Инсаннын, ялгызлык халетен щицу-ящцмеве аньщ узацынын, дерещесене бейле. Пер чор кешесе де бу проблема белен очраша. Тик аны чишу юллары hep кешенеке узене аерым: кем ©чендер - байлык туплау, тотнаксызлык, сугышлар алып бару аша, кемгедер илаЬият, иждтка бирелгенлек, аскетлык, бетен игътибарын ищтимагый эшченлекке гене юнелту, кешелерне ярату аша табыла. Камер шул ялгызлыгын башта «егет с©ю» аша бетерерге омтыла, соцрак исе ул аны узе телегенче яшеу белен ждцмекче була. Ана мехеббетене сусаган кыз «ана назы»н ир-ат назы белен алмаштырырга тели. Бу омтылыш ацсыз ревеште башкарыла. Шушы урында Исхакый ана кеше баланы табучы гына тугел, белки тербияче, кицешче, терек те була белерге тиеш, дин чыга.
Теп геройнын, ялгызлыгына гаиле, туган нигез таркалу кебек социаль куренешнев, де теэсире зур. Исхакый бу проблеманы hep есеренде де юкка гына кабатламый. Нигез-гаилеге ул ата-баба гадетен, инсафлылык, миЬербанлылыкны тербиялеуче учак итеп, аны гомумкешелек проблемасы итеп карый. Бу яктан анын, карашлары XX гасыр башында иж;ат иткен икенче бер татар язучысы Мехмут Галеу фикерлерене якын тора. Олеге едипнен, «Болганчык еллар», «Меііаящрлер» есерлеренде оясын ташлап киткен гаиле егъзаларынын, чит туфракта сыеныр почмак, ?дылы суз ейтерлек кеше таба алмавы ейемиятле проблема дерещесенде
1 Э.Фромм. Теория любви//Душа человека.- М.: Республика, 1992.-С.115.