Письменность монгольских народов и ее культурно-историческое значение

• Автор: Лувсанжавын Чулуунбаатар
• Шифр специальности: 24.00.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2000
• Место защиты: Улан-Удэ
• Количество страниц: 176 с.

2. Эрт цагийн монгол бичиг (Их Нирун/Жужан/, Уйгар, Киданы бичиг) Тобагаас гадна бичиг усгийн соёлтой байсан бас нэг улс бол Их Нирун улс юм. МЭ-ний 330 орчим оноос 555 он хуртэл тер улсаа байгуулж байсан, Сумбэ нартай удмын холбоотой, дорнот ху нарын удам монгол хэлтэн аймаг байсан болтой. мен. Туухч Г.Сухбаатар анх Жужан улс хэмээн бичсэнээ хожмын бутээлдээ Нирун улс хэмээн нэрлэх санал дэвшуулж Их Нирун хэмээх нэгэн сэдэвт зохиол бичсэн болой/ Их Нирун ємне зугт Говь, умар зугт Байгаль нуур, ерне зугт Хар сайр, дорно зугт Солонгос хуртлэх нутгийг эзлэн сууж байв. Тэд Сун улс, Баруун газрын орнууд болон Солонгостой харилцаж гэргэтэй элчин илгээж байжээ. Жоужань сударт “бичиг тэмдэглэл мэддэггуй, цэргийн жанжин нь хонины хорголоор цэргийн тоог будуувчлэн тэмдэглэдэг байв. Хожим мод сийлэн тэмдэглэл хийхийг сайн мэддэг болсон...Улсын засгийн явдал эгэл жирийн, ном зохиол мэддэггуй, мод сийлэн хэрэг явдпыг тэмдэглэдэг байв. Харин хожим яваандаа бичиг мэддэг болсон. Эдугээ эрдэмтэй хумуус олон буй” хэмээжээ. Вэй улсын туухийн энэ тэмдэглэл басамжилсан тал байвч бичигтэй болсны нь болон бичиг хэрэглэж байсныг угуйсгээгуй байна. Е.Блоше 1898 он нийтлуулсэн зохиолдоо “хойт семитийн/армейн/ нэг бичгийг авсан хуннугээс Их Нирунаар дамжуулан турэгчууд рун бичиг авсан” хэмээн нотлох оролдлого хийсэн байна. Вэй улсын Тоба Цзюнь хааны(452-455) уед Сун улсын болон Нируны бичгээр тунхаг зохиохыг бичгийн тушмэдууддээ зарлиг буулгаж байсан байна. Тэгэхээр хятад бичиг хэрэглэж байгаагуй нь тодорхой бегеед “мод сийлэн хэрэг явдлыг тэмдэглэж байсан” гэснээс узвэл рун юмуу худам бичиг хэрэглэж байсан болтой. Нирун нарын бичгийн талаар дээр иш татсан зуйлст Нирун нар мод сийлэн хэрэг явдлаа тэмдэглэхийг сайн мэддэг, тийнхуу тэмдэглэж байснаа бичигтэй болсон хэмээн бичсэнийг бодоход урьдын нэгэн зуйл бичгээ еер бичгээр сольсон шиг байна. Уунээс ургуулан бодоход , Нирун нар мен л хунну, сяньби тобагийн хэрэглэж байсан рун бичгийг хэрэглэж байгаад, Дундад Азийн гаралтай бичиг хэрэглэсэн бололтой хэмээн туухч Г.Сухбаатар