Лингвистический анализ арабских масдаров в таджикском языке : на основе материала "Кимийаи са`адат" Имама Газзали

• Автор: Солихов, Наджмиддин Хамдамович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2013
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 161 с.

донишгохи миллии тодикистон

Кафедраи таърихи забои ва типология

Ба хукми дастхат

Солисов Надмиддин Хдмдамович ГЛАДИЛИ ЛИНГВИСТИИ МАСДАРХОИ АРАБЙ ДАР ЗАБОНИ ГОДИКИ

(дар асоси маводи "Кимиёи саодат"-и Имом Газзолй)

10.02.22. Забоиной халвой давлатуои хориции А вру по, Осиё, Афрщо, мамолики Амрико ва Австралия (забони тоцикй)
Рисола

барои дарёфти дарачди илмии номзади илми филология

Рохбари илмй: доктори илми филология Сулаймонов С.

Душанбе

МУНДАРИЧА
МУЦАДЦИМА
БОБИ І. МАСДАРХОИ АРАБИ ДАР ЗАБОНИ ТОДИКЙ ВА ШАР^И УМУМИИ ОЩО
§ 1. Сабабхо ва заминахои воридшавии иктибосоти араби ба забони точикй.
§ 2. Шинохти масдар дар забоншиносии умумй, ховаршиносй, араб ва точик
а) Фахмиши масдар дар забоншиносии умумй ва ховаршиносй
б) Фахмиши масдар дар забоншиносии араб
в) Фахмиши масдар дар забоншиносии точик
БОБИ П. ХУСУСИЯТХОИ САРФИИ МАСДАРХОИ АРАБЙ ДАР
ЗАБОНИ ТОДИКЙ
§ 1. Хусусиятхои феълии масдархои арабй дар забони точикй
§ 2. Хусусиятхои исмии масдархои арабй дар забони точикй
а) Субстантиватсияи масдар дар забони точикй
§ 3. Сохтори масдархои арабй дар забони точикй
§ 4. Масдархои арабии забони точикй ва сохтори калимасозии онхо
а) Калимасозии исм тавассути масдар
б) Калимасозии сифат бо рохи масдар
БОБИ Ш. ХУСУСИЯТХОИ МАЪНОЙ ВА ВАЗИФАХОИ НАХВИИ МАСДАРХОИ АРАБЙ ДАР ЗАБОНИ ТОДИКЙ
§ 1. Азхудшавии маъноии масдархои арабй
§ 2. Таснифоти лексикй-сохавии масдархои арабии забони точикй
§ 3. Накдга масдархои арабй дар калимасозй ва бой гардонидани таркиби
лугавии забони точикй
§ 4. Таснифоти масдархои арабии забони точикй
§ 5. Масдар дар накдш сараьзохои чумла
а) Мубтадо
б) Хабар
§ 6. Масдар дар накдии аъзохои пайрави чумла
а) Пуркунанда
б) Муайянкунанда
в) Хол
ХУЛОСА
РУЙХАТИ АДАБИЁТ
МУКАДДИМА
Ахамияти мавзуи тахкик- Аз таърихи тахкдк, баррасй ва пайдоишу ташаккули таркиби лугавии ин ё он забон аз назари илми забоншиносй маълум мегардад, ки лексикаи он ба калимахо и аслй ва иктибосй чудо мешавад. Аз ин нуктаи назар, лексикаи забони хозираи точикро низ ба ду гурух чудо кардан мумкин аст: 1) калима ва иборахое, ки аз асли таркиби лугавии забони точикй берун омада, дар муайян кардани меъёри талаффузи калимахо ва таркиби лугавй зсрбинои асосии онро ташкил медиханд; 2) калимахои иктибосшуда аз забонхои арабй, русй, узбекй ё худ туркй ва забонхои дигар.
Иісгибосот хамон гурухи калима, истилохот ва иборахоеро мегуянд, ки асли баромади онхо аз забони бегона буда, дар зери таьсири омилхои мухталиф ба забони иктибосгиранда дохил мегарданд. Ба ибораи дигар, ин гуна калимахо аз таркиби лугавй ва калимасозии забони иктибосгиранда нестанд.
Дар забони муосири точикй як гурух калимахое мавчуданд, ки аз назари грамматика ба хиссахои мухталифи нутк дохил буда, асли баромади онхо аз забони арабй мебошад. Микдори ин иктибосот дар забони точикй ба андозае аст, ки онхо дар низоми калимасозй ва таркиби лугавии забони точикй хиссаи басо бузург дошта, бидуни иштироки онхо таркиби лугавии забони точикиро мукаммал шуморидан душвор мебошад, зеро ки ин гурух калимахо ба дарачае "тоцикй" шудаанд, ки онхоро бегона шуморидан сахех нест.
Дар шароити наве, ки Точикистон истикдоли сиёсй, иктисодй ва фархангию забонй пайдо кардааст, омузиши иктибосоти арабй аз се чихат мухим аст: 1) барон муайян кардани таърихи воридшавии иктибосоти бегона ва аз чумла арабй ба забони точикй; 2) барон муайян кардани иакши ин иктибосот дар пешрафт ва бой гардидани таркиби лугавии забони точикй; 3) барон муайян кардани пайомад ва

Шаклхои аз хама интишорёфтаи масдархои арабй ба ин шакл сохта мешаванд: "асос+уи" дар навъхои зерин: 1-10 [fa'alânuri]; 41 Jkâ [fu'lalun]; 51 Jl*i [fî'âlun]; 60 [fl'lânun], мисли:
(fathun) "кушодан" аз феъли jüà (fataha) "кушодч^Ь* (hitâbun) "хитоб кардан" аз феъли ч^1-* (hätaba) "хитоб кард"; (farahun) "хурсандй кардан" аз феъли cJ* (fariha) ".хурсандй кард" ва гайра.
Дар забонхои аврупой яке аз модел (навъ)-и калимасозй ин шакли "асос+аффикс(%о)" мебошад. Дар чунин холат асос мухталиф буда метавонад, вале сохтори сарфй хамеша як хел мемонад -"асос+аффикс(х;о) ”. Дар забони арабй низ хамин холат мавдуд аст.
Навъи дуюми масдарсозй иборат аз шакли "асос+атун" дар навъхои зерин 11-19 ^ [fa'latun]; [fu'Iatun]; ^ [fi'laturi]; ^
Ifa'alatun]; [fa'ilatun]; 3J*a [fu'alatun]; [fa'älatun]; [fu'älatun]; 4-^ [fi'älatun]; 27 [fu'dlatun]; 28 [/a'ü/аtun]; 42 [fa'lülatun];
[fa'lalatun], мисли: ['uqübatun] "уцубат" аз феъли ч^ [‘aqaba]
"уцубат кард"; ^4^ [ghalabatun] "галаба" аз феъли ч1^ [ghalaba] "галаба кард"; *4^*- [hikâyatun] "цикоя" аз феъли ^ [hakâ] "цикоя кард" ва гайра.
Навъи сеюми масдарсозй аз рохи "асос + а" сохта мешавад, ки онро дар мисолхои: [shakwä] "шикоят кардан" аз феъли [shakä]
"гиикоят кард"; [suknä] "сукунат, зиндагй" аз феъли 6і“ [sakana] "зиндагй кард” ва гайра.
Дар баробари равишхои калимасозй аз масдархо тавассути пасвандхо дар охири масдархои арабй пешванд ё чузъхои калимасозе дар арабй мавдуд аст, ки дар аввал ва мобайни асос илова гардида, масдар месозанд, ки намунаи чунин пешвандхо: