Лексические категории и их стилистические особенности в творчестве Лоика Шерали

• Автор: Нурмахмадов, Юсуф Шермахмадович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 154 с. : ил.

МУНДАРЩА
Муцаддима

БОБИ І. Неологизм^о ва сарчашма^ои пайдоиши сщо

1. Неологизм^ои ихтироъй ё вожасозй

2. Пазироии вожатой омиёна

3. Пазироии вожа^о аз ^амзабонон ва забон^ои дигар

4. Маънои нави вожатой суннатй

БОБИ ІІ.Неологизм^о дар апгьори Лоик Шералй

1. Неологизм^ои услубй-фардй

2. Неологизм^ои ла^авй

3. Неологизм^о аз забощои дигар

БОБИ III. Синоним^о ва гуру^бандии ощо
1. Таркиб^ои синонимй дар ашьори Лоик;
2. Силсилаи синонимй дар ашъори Лоик
3. Синонимии дуфтистеъмол
Хулоса
Фекрасти адабиёт
Мукаддима
Тагйирёбии таркиби лугавй яке аз хусусиятхои мухим барои хар як забон хисоб меёбад. Забон чун шакли тимсолии афкор ва воситаи мухимтарини алокаи миёни одамон баробар бо инкишофи дамъияти инсонй тагйиру тахаввул мекунад. Аз чумла, забони тодикии муосир Хам, ки аз сарчашмаи бою кадимии забон ва адабиёти классикии форсу точик бахраманд аст, дар катори забонхои бою гании дунё ба шумор рафта, бо гановату захираи бузурги лугавии худ ниёз ба такмилу тагйир ва интихобу кабули вожахои наву тозаро дорад. Дар огози асри бистум дар кишвархои Аврупову Осиё тагйироту тахаввулоти дидцие ба амал омаданд ва ин ходиса надши муассире дар фархангу маънавиёти мардуми тодик, аз думла дар раванди тахаввули забони адабии тодик, низ гузоштанд.
Алалхусус тахаввулоти идтимой ва фархангие, ки дар солхои хафтодуму хаштодум ва навадуми карни бистум дар рузгори халди тодик ба вукуъ пайвастанд, дар забони адабии тодик ва адабиёти он низ бетаъсир намонданд. Дар ин солхо адабиёти тодик ба мазмуну шакли худ татйироти сифатан наве ворид намуд, ки яке аз мухимтирини ин тагйирот ба забони адабии тодик ворид гардидани теъдоди зиёди калимаву таъбироти нав - неологизмхо ва вожахои муродифмаъно -синонимхо мебошанд.
Маълум аст, ки дар тули мавдудияти давлати Шуравй забоншиносии тодик дар такя ба забоншиносии русиву аврупой дар халли масъалахои зиёди грамматика, лексикология ва лугагнигорй, дастовардхои бузургеро ноил гардида буд ва хануз аз солхои 40 - 70 карни гузашта ба туфайли осори донишмандоне чун Л.Бузургзода, А.Мирзоев, Б.Ниёзмухаммадов, Д. Точиев, Х-Каримов, М.Фозилов, Н. Маъсумй, B.C. Растаргуева мактаби бузургу тавонои забоншиносии тодик ба камол расид, ки масъалахои асосии фонетика, морфология, синтаксис, лексикологиям забони адабии тодикро ба миён гузошта, дар халлу фасли онхо икдоми мухим гузошта буд. Минбаъд хам дар
Тирборон кардани мо кушиши бехуда аст,
Хдр ки моро мекушад бо шеърборон зиндаод. /14,123 / Маъмулан на хамаи неологизмхои услубй-фардии адибон муваффадият пайдо карда ва ба калимахои маъмули забони умум табдил ёфта метавонанд. Калимаву таъбироте, ки аз худуди забони асархои адиби муайян берун баромада, мавриди истифодаи аксари сохибони забон мегарданд, нисбатан каманд, балки бештари вожахои бори нахуст истифодабурдаи аксари адибон ба таври хамешагй дар забони матни осори онхо мемонанд ва ба «неологизмхои абадй» /57,117/. Тадбдир меёбанд. Дарадаи интишор ёфтан ва ба истифодаи умум гузаштани неологизмхои услубй-фардии адибон ба сатхи истеъдод, донишу маьрифат ва махорати забондонию суханофаринии онхо вобаста аст, вале новобаста ба ин теъдоди хеле ками неологизмхои адибон ба фонди лугавии забони умум дохил мешаванд ва кисми бештари онхо чун вожахои хоси осори ин ё он адиб ва чун нишонаи сабку услуби суханварии у дар доираи эчодиёташ махдуд мемонанд. Аз чумла, дар эдодиёти Лоик хам намунаи неологизмхои услубй-фардии у аз кабили «филборон», «одамистон», «хушкдил», «рузохун», «бефаной», «рузкур», «рузбода», «нохайрхох» ва амсоли онхо низ ба назар мерасанд,ки дар забони умум интишори хамагонй наёфтаанд ва асосан нишонаи услубй -фардии суханварии у хисоб меёбанд. Чун намуна аз ин кабил вожахои шоир бо овардани якчанд байт иктифо менамоем:
Иіщ харчанд шуда олуда,
Аз ду - се хушкдилу тардоман.
Ту має паст зи гардуни назар,
Балки рах гир ба боло бо ман! /13,93
Маро як дуст аз сад лашкари пуршур пурзур аст,
Зи бадхохон намевахмам,зи душманхо наметарсам./13,109 /