Изафетные словосочетания в "та'рихи табари" бал'ами

• Автор: Камолов, Хуршед Махмадисокович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 164 с. : ил.

ДУМ^УРИИ тодикистон ДОНШШЩИ ДАВЛАТИИ МИЛЛИМ ТОДИКИСТОН
Ба ^укми дастнавис
КАМОЛОВ ХУРШЕД МАЩАДИСОЬуОВИЧ
«ИБОРА^ОИ ИЗОФЙ ДАР «ТАЪРИХИ ТАБАРЙ»-И БАЛЪАМЙ
Ихтисос: 10.02.22 - Забощои халк^ои мамолики хорици Европа, Осиё, Африка, бумиёни Америка ва Австралия (забони тоцикй)
Рисола барои дарёфти дара^аи илмии номзади илм^ои филология
Ро^бари илмй: доктори илм^ои филология, узви вобастаи АИ ДТ профессор М.НДосимова
ДУШАНБЕ
2007

МУНДАРИЧА
Мухаддима
Боби якум. Иборахои изофии исмй ва таснифоти маъноии онхо
I. Иборахои изофии исму исм
И. Иборахои изофии исму сифат
III. Иборахои изофии исму донишин
IV. Иборахои изофии исму шумора
V. Иборахои изофии исму масдар
VI. Иборахои изофии исму сифати феълй
Боби дуюм. Иборахои изофии донишинй, шуморагй, масдарй,
сифати феълй
I. Иборахои изофии донишинй
II. Иборахои изофии шуморагй
III. Иборахои изофии масдарй
IV. Иборахои изофии сифати феълй
Боби сеюм. Баъзе хусусиятхои грамматики ва маъноии корбурди
иборахои изофй
I. Ибора ва матн
II. Оид ба алохаи изофй ва муодилхои он
III. Иборахои изофию вобастагй
Хулоса

МУ^АДДИМА
Мухимтарин воситаи ифодаи фикр будани забонро мухаккикон борхо таъкид кардаанд. Забои ходисаи идтимоист ва ташаккулу инкишофи он ба хаети идтимоиву иктисодй, сиёсиву фархангии сохибзабонон вобастагии зич дорад. Забои баёнгари таъриху саргузашти ин ё он миллату халдият аст. «Ба инкишофи забони адабй омилхои дамъиятиву таърихй, ба мисли пайдоиши хат, адабиёт, сиёсат, хунармандй, савдо, муносибатхои байни хамсояхо, таърихи халк таъсири басо бузург мерасонанд. Яъне инкишофу густариши забони адабй ба домеа ва таърихи халк робитаи мустахкаму ногусастанй дорад» (1.61, 3). Пас, бо омухтани таърихи халк дар бораи забони вай ва дар баробари ин, бо омухтани забон таърихи халкияту миллатро муайян намудан мумкин аст. Чунончи, омузиши хамадонибаи катибахои бо забони порсии бостон сабтгардида буд, ки оид ба салтанати Хдхоманишиёну давлати Доро маълумотхои пуркимат ба даст омаданд. Аз ин бармеояд, ки омузиш ва мавриди тадкику баррасй карор додани маводхои бокимондаи забонй аз даврахои гуногуни таърихй мухим аст. Бахри омузиши хусусиятхои гуногуни забони классикй мо ба фанни Таърихи забони адабй ру меорем. «Вазифаи таърихи забони адабй аз дудо кардани хусусиятхои мухимму долиби забони давраи муайяни таърихй, дой ва макоми забони адабй дар мархилахои муайяни таърихй, пахншавию вусъати забони адабй дар ин ё он давра, гирд овардан, омухтан, тахдилу тадкик кардану мукоиса намудани ходисахои забонй, муайян кардани меъёрхо ва услубхои мухталиф дар мархилахои гуногуни таърихй иборат аст» (1.61, 6). Пас, забоншиносонро мебояд, ки дар асоси тадкику тахлилхо заминахои шаклгирии вохидхои забониро баррасй намуда, рохи тайкардаи забони адабиро муайян намоянд.
Мусаллам аст, ки забони ширину гуворо ва хушохангу гание, чун забони тодикй, то расидан ба холати имрузааш даврахои гуногуни таърихиро аз cap гузаронидааст ва муайян намудани рохи тайкардаи он барои дарк намудани меъёрхои имрузаи он мусоидат хохад кард. Профессор Р. Таффоров дуруст кайд намудааст, ки «...нормахои имруза асосан идомаи

Чй хеле ки маълум аст, бурди ямонй «навъи бехтарини матои катонии мансуб ба Яман»(2.4, 213) аст. Чазъи ямонй «навъе аз сангхои ороишй, ки са-феду сиёх, аст ва мухраи сулаймонй ё яманй хам номида мешавад» (2.5, 769).
Барой тавсифи ашё байни чузьхои ибора сифати дигари мансуб ба он низ истифода шудааст. Чунончи:
...панд хазор чомаи харири чинй, киматаш хазор-хазор дирам (1262). Калимахои инчахонй. ончахонй ба исмхои маънй тобеь шуда, ба макони муайян ишора мекунанд. Масалан:
Ва азоби инчахонй хад бувад (833). Пас хар ки сипосгузорй кард, Худой вайро неьмати инчахонй афзун кард (8). ...кунун ба ибодат машгул бошам ва кори ончахонй кунам ва аз мулк хештанро берун оварам (367).
В. Ба исмхои гайришахси танхову чамъ сифатхои нисбие тобеь шудаанд, ки ба макони сабзидани ашё ишора мекунанд. Мисол:
Аммо он чи бо пуст аст, дахгона, ки пусти вай ба кор наёяд, чун гавз аст ва бодом ва писта... ва гавзи хиндй (42).
ІІ.2.2. Дар гурухи дигари иборахо исмхои моддии ифодакунандаи номи ашёхои гуногун сифатхои нисбиеро ба худ тобеь кардаанд, ки аз кадом мавод сохта шудани он ашёро мефахмонанд. Сифатхои нисбии ин гурух дар «Таьрихи Табарй» асосан бо пасванди чш сохта шудаанд.
Бештар аз хама сифати заррин чузьи тобеи иборахоро ташкил додааст ва ин бесабаб хам нест. Асари мавриди тахкик асари таьрихй буда, бештар сухан аз шоху дарбор, сарулибос ва ашёхои пуркимати онхо, чангу ганиматхо ва амсоли ин меравад ва табиист, ки ашёхои арзишмандтарин аз зар, яьне тилло сохта мешуданд. Дар иборахои бо ин калима сохташуда чузьи асосиро исмхои зерин ташкил додаанд:
а) номи асбобу анчомхое, ки ба дарбори шохон ва сарулибоси онхо вобастагй доранд: Ва Бахром ... бар тахти заррин нишаст (612). Эшонро бор дод ва хар касеро курсии заррин биниход (614). Абдуллохро малик кунем ва точи заррин бар сари у нихем (828). Пас муборизе берун омад аз Ачам бо камари заррин... (998);