Историко-лингвистический анализ татарских женских личных имен

• Автор: Валиева, Милеуша Закиевна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 278 с. : ил.

В.И. УЛЬЯНОВ-ЛКПИН ИСЕМЕМДЭГЕ КАЗАН Д0УЛ0Т

УНИВЕРСИТЕТЫ

К) >л ъязма хокукы иди

Вэлиева Милэушэ Зэкиевна

Татар хатын-кыз исемнэренэ тарихи-лингвистик анализ

10.02.02 - Россия Федерациясе халыклары теллэре (татар теле)

Филология фэннэре кандидаты дигэн ыйльми дэрэжэ алу очен язылган диссертация

Фэнни житэкче - филология фэннэре докторы, профессор Гомэр Фэизович Сатаров

Казан
Эчтэлеге
Керсш
Беренчс булск. Татар хатын-кыз исемнэренец этнолингвистик катламнары
1.1 Гомумалтай катламы
1.2 Борынгы ургак терки катлам
1.3 Гомум иске терки катлам
1.4 Иске татар катламы
1.5 Алынма катлам
1.6 Яца татар исемнэре катламы
Кыскача йомгак
Икенче булск. Татар хатын-кыз исемнэренец лсксик-ссмантик узснчэлеклэре
2.1 Исемнен кеше психологиясенэ тээсире турындагы карашлар
2.2 Татар хатын-кыз исемнэренен лексик-семантик теркемнэре
2.2.1 Тасвирлама исемнэр
2.2.2 'Гелэк исемнэр
2.2.3 Багышлау исемнэр
2.3. Семантик яктан мостэкыйль чыгышлы Із эм ир-ат антропонимнарына
нисбэтле татар хатын-кыз исемнэре
Кыскача йомгак
0ченчс булск. Татар хатын-кыз исемнэренец твзелеш - ясалыш узснчэлеклэре
3.1 Татар хатын-кыз исемнэренен семантик нигезлэре
3.2 Татар хатын-кыз исемнэре системасында барган фонетик узгэрешлэр
3.3 Хатын-кыз исемнэренец лексик-грамматик тезелеше
3.4 Татар хатын-кыз исемнэренец рифмалашуы
3.5 Хатын-кыз исемнэрендэ иркэлэу-кечерэйту кушымчалары
Кыскача йомгак
Дуртенче булек. Татар хатын-кыз исемнэре динамикасы
4.1. 19нчы гасырда кулланылышта йоргэн татар хатын-кыз исемнэре динамикасы
4.1.1.Казан шэЬэрендэ кулланылышта йоргэн исемнэр динамикасы
4.1.2.Тэтеш оязендэ кулланылышта йергэн исемнэр динамикасы
4.2. 20нче гасырда кулланылган татар хатын-кыз исемнэре динамикасы
4.2.1. Казан шэЬэрендэ кулланылышта йоргэн исемнэр динамикасы
4.2.2. Апас районында кулланылышта йоргэн исемнэр динамикасы
4.3. 19 - 20нче гасырларда авыл Ьэм шэЬэрдэ кулланылган хатын-кыз
исемнэре арасындагы кайбер уртак Ьэм аермалы яклар
Кыскача йомгак
Йомгак
Библиография
Шартлы кыскартмалар иссмлеге
Кушымта
Кушымта
тагын да баеталар. Алар халкыбызныц мэдэни-рухи, сэяси тормышыныц чагылышы булып торалар.
Кыскача йомгак.
Татар хатын-кыз исемнэрен лексик-генетик яктан ойрэну барышында без аларныц куп катламнарга буленуен Ьэм шактый катлаулы система тэшкил итуен курдек. Татар антропонимиясе, нигездэ, ике юл белэн баеган, янарган:
а) Татар теленен уз сузлек байлыгын кулланып;
б) алынма исемнэр исэбенэ.
Татар хатын-кыз исемнэре арасында борынгы терки бабаларыбызньщ анимистик-тотемистик ышанулары нигезендэ барлыкка килгэн гомумалтай катламы ид борынгылардан булып санала. Бу катламга караучы хатын-кыз исемнэре, ир-ат исемнэре белэн чагыштырганда, узлэре генэ сирэк куллаиыла, алар, башлыча, кушма тозелешле аптропонимнарда исем компоненты буларак сакланып калгапнар. Шулай ук борынгы бабаларыбызньщ мэжуси ышануларын, доньяга карашларын узендэ чагылдырган гомумторки исемнэр дэ борынгы катламнар рэтенэ керэ. Борынгы торки-татар кеше исемнэре тагын шул ягы белэн узенчэлекле: алар, башлыча, ике сирэк кенэ оч ижектэн торган сузлэрдэн ясалганнар (222, 185). Мэсэлэн, Сылу, Энже, Чулпан Ь.б. Шудадырмы, мондый тор хатын-кыз исемнэре эле буген дэ халкыбыз тарафыннан яратып куллаиыла.
Торки доньяда ислам дине таралу Ьэм болгар бабаларыбызньщ меселман халыклары белэн тыгыз монэсэбэтлэрдэ яшэу нэтижэсе буларак, телебезгэ гарэн сузлэре Ьэм исемнэре утеп кергэн. Алар аеруча 19 нчы гасырда Ьэм 20 пче гасыр башыпда актив куллаиыла. Хэтта бу чорда гарэп алынмалары барлык исемпеи 98,1 проценгын тэшкил итэ (10, 9). Лексик-семантик кузлектэн Караганда, хатын-кыз исемнэре арасында аларныц кенкуреш лексикадан ясалганпары Ьэм матурлык, гузэллек мэгьнэлэрен бслдеручс сузлэрдэн барлыкка кчипэннэре остенлск итэ. Фарсы теленнэн кергэн хатын-