Имя действия в башкирском языке : Функционально-семантический аспект

• Автор: Ибрагимов, Гайнислам Давлетбаевич
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2001
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 165 с.

БАИГКОРТ ДЭУЛЭТ УНИВЕРСИТЕТЫ

Кулъя^ма хожудында

Ибрайимов Рэйнислам Дэулэтбай улы

БАШКОРТ ТЕЛЕНДЭ ИСЕМ ТСЫЛЫМДАР

(функциональ-семантик аспект)

Специальность - 10.02.02 - РФ халыктары телдэре (башхорт теле)

Филология фэндаре кандидаты дэрэжэйенэ диссертация

Билми етэксейе -филология фэндэре докторы, профессор М.В. Зэйнуллин

ЙокмогкеЬе

I Булек.
1.1. Башкорт тел рилемендэ исем тсылымдар^ыц ейрэнелеу тарихы
1.2. Терки телдэрзэ исем кылымдын, яйалышы
II Булек. - мат/-мэк йэм -мах/-мех аффикстары.
2.1. Терки телдэренда -мах! мек ялраулы исем кылымдар
2.2. Башкорт телендэ -мах/-мэк ялраулы исем кылымдар
III Булек. -ыш/-еш, -ош/-вш /гэм -щ/-щ аффикстары.
Башкорт телендэ -ыш/-еш, -ош/-вш ялраулы исем кылым-дар^ьщ, терки телдэрдэ -ц/-ц, -щ/-щ ялраулы исем 'кылымдар.аьщ лексик мэгэнэлэре йэм кулланылышы
IV Булек.
Терки телдэр?э -ма/-мэ ялраулы исем кылымдар
V Булек. -ыу/-еу, -оу/-оу, -у/-у аффикстары.
5.1. -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у ялраулы исем кылымдардьщ лексик мэрэнэлэре
5.2. -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у ялраулы исем кылымдарзьщ грамматик у^енсэлектэре
5.3. -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у аффикслы исем кылымдардьщ бэйлэуестэр менэн килеуе
5.4. Ябай йейлэм эсендэ -ыу/-еу, -оу/-ву, -у/-у ялраулы исем кылымдар
5.5. ТСушма йейлэм эсендэ исем кылымдар
Йомгаклау
Библиография

Тел — кешелэрзед теп аралашыу сарайы. Тел аралашыу сарайы буларак, йэмгиэт тормошо менэн, шул телдэ йейлэшкэн халык менэн тыгыз бэйлэнгэн. Кешелек тормошондагы узгэрештэр гелдэ лэ сагыла. Ьэр тел катмарлы системанан тора. Ул системаны уз-ара айырылрыйыз бэйлэнгэн ондэр, лексик берэмектэр, йузбэйлэнештэр Иэм йейлэмдэр тэшкил итэ.
Аралашыу процесында Ьуззэр терле формаларза кулланыла. Башкорт телендэ йуз формаЬыньщ яйалыш ысулдары торлосэ, нигеззэ улар аффикстар ярзамында тормошка ашырыла.
Терки телдэрендэ Ьуз узгэреш, Ііузьяііальїш асьгк кына каршы куйылмаган, сенки улар агглютинатив тозелешло. Агглютинатив телдэрзэ аффикстар нигез йэки тамыр Ьузгэ бер-бер артлы те?елешеп кушыла. Ьуззец нигезенэ ин элек киц тешонсэле аффикс кушылып, унан Бун, тарырак тошенсэле аффикстар кушыла бара. Аффикстарзыц бьшдай эзмэ-эзлектэ кушыла барыузары Ьуззэрзец нигезен конкретлаштыра барыуы менэн ацлатыла.
Терки телдэрзэ узгэртеусе аффикстар йуз яЬаусы аффикстарзан формаль яктан асык кына айырылмайалар за, уларзы айырып йеретерлек нигеззэр бар. Узгэртеусе (грамматик) аффикстар абстракт тешенсэгэ эйэ булып, уззэренец лексик-грамматик разрядына караган ботэ йуззэргэ кушыла алйалар, йуз ябаусы аффикстар сиклэнгэн йуззэрзэн конкрет тошенсэле яды йуз яйайзар.
Ьуз яйаусы аффикстар, яды лексик-тешенсэле Ьуззэр яИап, телдец йузлек базайын уртереузэ катнашалар. Шуньщ менэн бер рэттэн улар йуззэрзец лексик-грамматик теркемдэренэ характеристика биреузэ билдэле роль уйнайзар.
Жлйііьі бер аффикстарзьщ куллапыу сфераЬы киц була, мэрэлэн, исем кылым яйаусы -ыу/-еу, -оу/-ву, -у аффикстары.

’’инфинитив” термины карамаБында ла карамай. Ул инфинитивтын -ырза/ -ергэ, -арга/-эргэ, -рга/~ргэ аффикслы формаларын ентскле тикшергэн, улар?ьщ грамматик мэрэнэлэрен йэм синтаксик функцияларын асыкларан. Автор -ма~к/-мзк аффикслы исем кылым формаларына а? урын булгэн. Улар^ыц кулланылышы Ьирэк булыуы Ьэм улар?ыц тебэу йэм урын-вакыт килештэ кулланылыуы турайында гына кыркаса мэрлумэт биргэн.