Художественно-поэтическое своеобразие жанров лирической песни в устном творчестве адыгов

• Автор: Нехай, Саида Муратовна
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Майкоп
• Количество страниц: 148 с. : ил.

Адыгейский государственный университет Адыгейский республиканский институт гуманитарных исследований им. Т. М. Керашева

На правах ру/опцси

Нехай Саида Муратовна

ХУДОЖЕСТВЕННО-ПОЭТИЧЕСКОЕ СВОЕОБРАЗИЕ ЖАНРОВ ЛИРИЧЕСКОЙ ПЕСНИ В УСТНОМ ТВОРЧЕСТВЕ АДЫГОВ

Специальность: 10.01.09 - фольклористика

Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук

Научный руководитель: доктор филологических наук, профессор Шаззо Ш. £.

Майкоп
Гущьііап
ДЭТХЭР

Апэрэшъхъ. Адыгэ лирическэ орэдхэр зыфэдэхэр ык1и зэрэзэтефыгъэхэр

1. Лэжьэным фэгьэхьыгъэ орэдхэр зы ісупзу зэхэзыугьоерэ нэшанхэр (цыпхынэ, жъонэк1о, натрыфыпк1э, 1онэк1о, хьамэ орэдхэр)
2. Умэхъын пшъэрылъэу лирическэ орэдхэм агъэцак1эхэрэр (мифологием епхыгъэхэр, шъорэк1, к1эпщэ орэдхэр)
3. Гъэш1о орэдхэм яжанрэ гъэпсык1 (щытхъу орэдхэр, ціьїкіугьом къеш1эк1ыгъэ орэдхэр)
4. Гухэк1 орэдхэр зэрэзэтефыгъэхэр (гъыбзэхэр, гьыпчъэхэр, сагъыщхэр)
5. Сэмэркъэу (лъакъырд, щхэны) орэдхэм агьэцэкЬрэ пшъэрылъхэмрэ яшъошэ гъэпсык1эрэ (Лащынэ нартмэ зэрафэусагъэр, Къазый Хьанифэ иорэд, Мэзгуащ, Цырац)
Ят1онэрэшъхь. Лирическэ орэдхэм художественнэ шъуашэу я1эр
1. Орэдыжъмэ ахэт къэ1ок1э хьазырхэр (клишехэр): фэгъэдэн-егъэпшэныр, къэзгьэнафэр, ч1эгъ-ч1элъ къэ1уак1эр (метафорэр)
2. Орэдыжъмэ ямэкъэ гъэпсык1: жъыур, мэкъэ-гущы1э хадзэхэр, аллитерациер

Ящэнэрэшъхь. Адыгэ лирическэ орэдхэр зезыхьэхэрэмрэ
зэрэзэрахьэхэрэмрэ
1. Джзгокіо купхэмрэ п1элъэрыс орэды1охэмрэ яіорьііотззехьакі
2. Джырэ щы1ак1эм ифэмэ-бжьымэхэу орэдкъэ1оным къытырихьагьэхэр
К1эух зэфэхьысыжьынхэр
Згьэфедэгьэ литературэр
Дэтхэр

зэш1уахыщтыгьэх. Кушъэ орэдхэр мэкъэ шъэбэ дахэкЬ къа1ощтыгъэх. Ахэмэ ахэтых шэпхъэ гьэнэфагьэм ит ритмэ орэдышъохэр, къэ1ок1э дахэхэр, бэрэ къык1а1отыжьырэ мэхьанэ гъэнэфагъэ зимы1э гущы1эхэу: «лай-лай», «дэнау», «лау-лау». Ащ фэдэ гущьйэхэр зэк1э кушъэ орэдмэ ащагъэфедэх ык1и ащ урегъэгупшысэ сабыир зыгъэчъыен умэхъын к1уач1э ахэмэ ахэлъыгьэу.
ГущыЬм пае:
Лау-лау сэ сик!ал,
Лау-лау сэ сик1ал,
Сэ сик1алэ к1элэ дэгъу Сэ сик1алэ к1элэ закьу Закъо-къуабэуи Тхьэм усфеш1 Янэрэ-ятэрэ ш1у зылъэгъун Икъохъу-шыпхъухэмкЬ гукЬгьу ыш1ын Нэхъой насыпыр зынэгу зыкЬлъын Былым хьалэлэу уинасыпын Мафэ к1алэу ц1ыфмэ уафэхъун.
Тхъагъоу щыЬри Тхьэм къыуитын,
БэгъашЬу, насыпыш1оу Тхьэм уиш1ын,
БэгъашЬу, насыпыш1оу уафэхъун,
Л1ы ц1эры1оуи Тхьэм уиш1ын,
Чъые, чъые си бзыужъый
Адыгэ кушъэ орэдхэм (зэрагъэфедэщтыгъэхэм имызакъоу) блэк1ыгъэм нэ1уасэ тыфаш1ы, тилъэпкъ къырык1уагъэм тыщагъэгьуазэ. Ахэр къэзыЬщтыгъэхэм гугьэ-гупшысэу я1агъэхэм, зыкЬхъопсыщтыгъэхэм,
36 АРИГИ-м ифонотек. Кушъэ орэд. К. № 412(14). Къэзы1уагъэр Трахъо Дэрихъан Рэмэзанэ ыпхъу. Къу. Щынджый. Ежь зэхилъхьагъэу 2003-рэ илъэсым
сигьэтхыжьыгъагъ.