Образ Имама Хусайна в таджикском фольклоре и письменной литературе

• Автор: Сайдалиев, Хуршед
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2003
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 137 с.

МУНДАРИЧА
Сарсухан
Боби І. Маълумоти сарчашмахои таърихй, адабй ва шифохй
дар бораи имом Хусайн
Боби II. Ривоёти хаттй ва шифохД дар бораи вокеаи катли
имом Хусайн
Боби Ш. Симои имом Хусайн дар осори хаттй ва шифохии мурдуми тодик
а). Тасвири имом Хусайн дар осори насрии шифохии тодик
б). Тасвири имом Хусайн дар осори назмии хаттй ва
шифохии мардуми тодик
Боби IV. Поэтикаи осори хаттй ва шифохии марбут ба имом
Хусайн
Сохтор ва вазни ангьори ба имом Хусайн бахшидашуда
Хулоса
Манобеиилмй

САРСУХАН
Рисолаи мазкур ба тадкики осори адабии хатгй ва шифохии мардуми тодик, ки ба имом Хусайн иртибот дорад, бахшида шудааст. Тадкик ва баррасии ин мавзуъ ахамияти бузургеро родеъ ба адабиётшиносй ва мардумшиносй молик аст, яъне тавассути ин рисола маълум мегардад, ки мардуми тодик нисбат ба саркардагони ислом, аз думла хазрати имом Хусайн эътикоду эхтироми хоссае донггаанд. Райр аз ин тавассути ин тадкикот нуктаи назари мазхабии мусулмонони тодик маълум мегардад.
Вазифаи мухаккикн рисола аз тахкики сарчашмахои хаттии марбути имом Хусайн, ки дар шакли насру назм хеле фаровонанд, иборат мебошад. Гузашта аз ин адабиёти шифохии марбути ин мавзуъро, ки ба тарики насру назм дойр ба имом Хусайн : фаровонанд, мавриди баррасй карор дода мешавад.
Абуабдуллох Хусайн ибни Алй севумин пешвои имоми маъсум аз хонадони пайгамбари ислом буда, мисли падараш яке аз чехрахои шинохта ва маъруф дар таърихи ислом махсуб мешавад. Имом Хусаин ибни Алй курбони кашмакашхои сиёсие, ки дар асри VI-VII мелодй дар байни кабилахои араб вудуд дошт, гардидааст.
Вокеаи катли имом Хусайн дар Дашти Карбало аввалан ахди байт, хешону наздикон ва тарафдоронашро мотамзада кард, то дое ки онхо дар суги сайидушшухадо аз рузхои нахуст азодорй мекарданд ва таъзияхонй мекарданд. Охиста-охиста ин таъзияхонихо ба маросимхои калони оммавй мубаддал мегаштанд. Гарчанде ки халифахои уммавй ба ин маросимхо фишор меоварданд, бо вудуди он рузи катли имомро тарафдорони у кайд мекарданд ва азо мегирифтанд. Ва рузи катли имомро, ки ба дахуми мухаррам рост меояд, аввалин бор ба таври расмй халифаи Аббосихо Муиззуддин Ахмад ибни Буя дар соли 972-и мелодй дар Багдод ба дашни оммавй табдил дод ва дастур дод, то мардум дар ин руз даст аз кор бикашанд, либоси азо бипушанд ва ба таъзияи сайидушшухадо

бипардозанд.
Бояд кайд кард, ки вокеаи катли имом Хусайн ибни Алй дар хаёти эчодии шоирон, нависандагон, таърихнависои, сайёхон ва адабиётшиносон як фазой васеъи бахсро ба вучуд овард.
Дашни «Ошуро» ва зиёрати кабри имом Хусайн, ки хамасола дар байни дустдорон ва хдводоронаш сурат мегирифт, диккати олимон, бостоншиносон, сайёхон ва умуман ахли зиёи Гарбро ба худ чал б кард. Хануз дар асри XVII сайёхони холандй Адам Олеарий ва Ян Стрейс дар рузномахои худ аз маросими азодории шиъихо дар мохи мухаррам кайдхо кардаанд(54,16).
Аммо дар асри XX олимони гарбй, аз чумла, И.Ласси, Т.Лаймем, А.Массе тадкикотхоеро дар бораи намоишхои таъзиявие, ки дар байни мусулмонон мешуд, ба вучуд оварданд. Олимони рус, аз чумла зану шавхар Ю.Н. ва С.М. Марр аз намоишхои драмавй ё фочиавие, ки оид ба имом Хусайн дар мохи мухаррам дар Исфахон ва Техрон дар солхои 1925-1926 мегузаштанд, дар асари худ хабар додаанд(54,20).
Дар осори олимони дигар, аз чумла В.В.Бартольд, А.Бертельс ва дигарон зимни вокеаи Дашти Карбало маълумотхое ба даст овардан мумкин аст. Инчунин дар осори олимони точик Д.Обидов, М.Бакоев, Р.Рахмонй, Р.Рачабй, А.А.Шамолов ва дигарон баъзе накду ривоятхоро оид ба имом Хусайн дучор метавон омад.
Азбаски мардуми мусалмон ва ба хусус мусулмонони форсизабон ба хонадони ахди пайгамбар, аз чумла ба Аливу Фотима ва фарзандонашон -Хасану Хусайн, ки мухаббати бсандоза доштанду доранд, дар бораи мазлумияти онхо киссахо ва ривоятхо эчод намудаанд.
Гарчи аз ин ходисаи мудхиш ва чонкох зиёда аз 1300 сол сипарй шудааст, то кунун тавассути киссахо, ривоятхо, шеъру таронахо, ки аскаран марсияхо мебошанд, садои нолаву афгони занону кудакон, сутурони сарафканда, чакочоки найзаву синархо ва гурзу тегу камон ба гуш мерасад.
Бузургони гузашта бо эчоди силсилаи гуфторхо дар бораи ин пешвоёни

У баъди чонбозию диловарии беназир аз дасти сипохдёни Умар ибни Саъд ба шаходат расид. Имом Хусайн баъд аз шаходати Аббос ибни Ллй сахт андухгин гашта мегуяд:
«...Ал-он инкасара захри» - ип замон пушти ман бишкаст ва «каллат хдплати» - ва андак гашт чораи ман» (73,211).
Хамии тарик, дар майдони набард тамоми ёрон ва бародарони имом Хусайн кушта шуданд. Ва аз мардон худи имом ва се фарзандаш: Алии Акбар, Алии Авсат ва Алии AcFap боки монду халос. Имом Хусайн хост, ки худ ба чанг дарояд, аммо писари калонии у Алии Акбар дар дасту пои падар афтода, уро аз рафтани чанг нигох дошт ва худаш ба майдони мубориза баромад. У баъди муковимати начандон тулоние чоми шаходат нушид.
Тибки иттилои сарчашмахои таърихй аз чумла «Равзат-ус-сафо», «Таърихи Табарй» ва «Равзат-уш-шухадо» баъди халоки Алии Акбар, дар фочиаи Карбало факат имом Хусайн монду Алии Авсат, ки дар сарчашмахои таърихй ва адабй бо тахаллуси Зайналобидин ва Саччод машхур аст. Дар «Равзат-уш-шухадо» чунин омада:
«...Бо хазрати имом Хусайн аз мардон як имом Зайналобидин монду бас ва у низ бемор буд. Чун падарро танхо дид, аз хайма бурун давид. Ва найза бардошт, аммо аз гояти заъф аз пой мекашид ва аз ранчурй бадани муборакаш меларзид. Бо чунин хол pÿ ба майдон ниход. Ва чун чашми і имом Хусайн (р) ба вай афтод, ки ба майдон меравад, дар акибаш ба таъчил равон шуду гуфт:
- «Аллох, Аллох, эй писар! Бозгард, ки наели ман ба ту бокй мемонад ва ту падари аиммаи ахли байт хохй буд ва наели ту то киёмат мункатеъ нахохад гашт ва ман туро васии худ сохта, аваротро ба ту мегузорам...» (73,211).
Хусайн (р) худ чониби майдони мубориза мебарояд. У баъди корзори хеле зиёд чарохатхои хеле сангин бардошта, аз асп пиёда мешавад.
Бояд кайд кард, ки катли имом бисёр як фочиаи чонгудоз ва хузнангез аст, лизо банда аз он хаводисе, ки аъдо ба имом раво доштаанд, худдорй