Топонимические предания и легенды татар Башкортостана: исторические основы и идейно-эстетические функции

• Автор: Фазлутдинов, Ильдус Камилович
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2005
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 263 с. + Прил. (с.264-407)

РУСИЯ ФЕДЕРАЦИЯСЕНЕЦ МЭГ АРИФ ЬЭМ ФЭН МИНИСТР ЛЫГЫ «БАШКОРТ ДЭУЛЭТ УНИВЕРСИТЕТЫ»

ЮГАРЫ ПРОФЕССИОНАЛЕ БЕЛЕМ БИРУ ДЭУЛЭТ МЭГАРИФ УЧРЕЖДЕНИЕСЕ

ФАЗЛЕТДИНОВ ИЛДУС КАМИЛ УЛЫ

Башкортстан татарларыныц топонимик риваятьлоре Ьэм легенд ал ары: тарихи нигезлэре Бэм идея-эстетик функциялэре

10.01.09 — Фольклористика

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжа алу ечен диссертация

Фэнни житэкчесе: филология фэннэре докторы, профессор

Э.М. Свлэйманов

Фэнни консультанты: филология фэннэре докторы, профессор ] Р.Г. Сибэгатов|

Кулъязма хокукында

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
IБУЛЕК
Эпик жанрлар системасында легенда Ьам риваятьлернец тоткан урыны: дифференциациялэу, классификациялэу мэсьэлэлэре
IIБУЛЕК
«XVI-XIX гасырларда Идел буе татарларыньщ хвзерге
Башкортстан жирлэренэ кучеп утыруы» мотивыныц
авыл тарихларын тасвирлаган риваятьлэрдэ сюжет
хасил итуе
2.1. Идел буе татарларыныц хэзерге Башкортстан щирлэренэ кучеп утыру сэбэплэренэ байле риваятъ мотивлары
2.2. Идел буе татарларыныц хэзерге Башкортстан щирлэренэ кучеп утыру ысулларыныц авыл тарихларын тасвирлаган риваятьлэрдэ
мотив тудыру мемкинлеклэре
III БУЛЕК
«Яца жиргэ кучеп килучелэр белэн урындагы
халык менэсэбэтларе» мотивыныц терлэнеше
3.1. Щир мэсъэлэсендэге мвнэсэбэтлэр 1ьэм
аларга бэйле риваятьлэр
3.2. Кучеп килучелэр белэн men халык арасындагы
houopu мвнэсэбэтлэрнец риваятьлэрдэ чагылышы
3.3. Риваятьлэрдэ дин ком тел эщэкэтеннэн
туган мвнэсэбэтлэр
IV БУЛЕК
Авыл атамаларына бэйле этиологик мотивлар белэн
риваять сюжеты менэсэбэтларе
4.1. Авылга нигез салучы шэхес белэн бэйле мотивлар
4.2. Табигать узенчэлеклэренец авыл тарихларына бэйлериваятълэрдэ местэкыйль этиологик мотивлар
хасил итуе
4.3. Нигез салучысыныц элек яшэгэн урынына бэйлэп, авылга исем биру кэм шул йоланыц риваятълэрдэ яца мотивлар барлыкка китеруе
4.4. Авылны аны нигезлэу вакыты белен бэйлэп атау мотивы
4.5. Вакыйгалылык принцибына нигезлэнген авыл атамалары
V BY ЛЕК
Урын атамаларын зур тарихи вакыйгаларга бэйлэп
ацлатучы топонимик риваятьлэрнец идея-эстетик
узенчэлеклэре
5.1. Монгол явы Ном Алтын Урда дэвере вакыйгалары хакындагы халык хэтеренец топонимик риваятълэргэ кучуе
5.2. Карымта-барымта йоласын фашлау мотивы
5.3. Караклар кем качкыннар турындагы мотивлар
5.4. XVIIIгасырда Идел-Урал твбэгендэ яшэуче
халыкларныц милли-азатлык кврэше тудырган риваятълэр
5.5. Бояр кем щирбилэучелэргэ, щир сатуга
мвнэсебэтнец топонимик риваятълэрдэ урын алуы
5.6. Топонимик риваятълэр контекстында гражданнар
сугышы вакыйгалары
Йомгак
Библиография
Кушымта
жирлеге Ьем дереслеге бехэс тудырмаган Ьем халык, ил язмышы белен бейле булган хэл-вакыйгаларга»1 нигезленсэлер де, без аларны тегел беркетме,
% яисе тарихи елъязма сыйфатында кабул ите алмыйбыз. Риваять — ул тарих
булудан бигрек, теге яки бу ейемиятле вакыйгага халыкньщ менесебетен образлы ревеште чагылдыручы фольклор жанры. Вакыт узу белен риваять телден-телге кучеп узгере, соцрак хетта онытылырга да мемкин. Шуца куре, «терле риваятьлернец чынбарлыкка менесебете де терлече, кайберлеренде анахронизм, ягъни бер чордагы вакыйгаларны икенче чорга кучереп сейлеу де кузетеле2». Алда китерелген риваять белен де шулай булуы мемкин.
Щ Икенчеден, Карамалы-Гобей авылы риваятьте тасвирланган чорларда
ук барлыкка килеп, ни себептендер ресми документларга теркелмиче калырга да мемкин, ченки бу чорларда Русия империясенец иксез-чиксез башкорт жирлеренец hep елешенде уз векиллеклерен, жирле халык белен идаре органнарын оештырырга физик мемкинлеклере булмаган. Осокин бу жирлерне сатып алганда авылньщ инде йез елдан артык тарихы булуы да ихтимал. Белешмеде Карамалы-Гобейге нигез салучыньщ улы буларак китерелген Фейзулла Гобеев исемле «сеудегер татар»ныц, чынлыкта, авыл Осокин кулына кучкеч, аныц тарафыннан билгеленген беренче старостаньщ улы булуы да мемкин. Шунысын да ейтик, Урал алды тебегенде узган V ревизия вакытында инде Карамалы-Гобей авылыньщ этник составы хакында тулы мегьлумат бар. 1795 нче елда биреда 31хужалыкта 196 ясаклы татар, 6 хужалыкта 44 йомышлы татар, 1 хужалыкта 4 башкорт яшаген. Кыскасы, бугенге кенде бу месьеле буенча тегел гене жавап биру авыр.
Р. Г. Кузеев та XVII гасырда урыс Ьем урыс булмаган халыклар арасында актив ревеште миграция процесслары баруы турында яза Ьем бу халыкларныц куплеп Урал алдына килеп утыруын ассызыклый3
1 Галин С.0. Тел аскысы халыкта...— 195-196-сы б.
. 2 Татар халык ижаты. Риваятьлвр Ьэм легендалар / Томны тезуче, кереш макала Ьем
искэрмаларне язучы Гыйлэжетдинов С.М.— Казан: Татарстан китап нэшрияты., 1987.— Б
3 Кузеев Р. Г. Народы Среднего Поволжья и Южного Урала: этногенетический взгляд на историю / Р.Г. Кузеев.— М.: Наука, 1992.— С. 125.