Генетическая и типологическая общность в тематике и образной системе татарских, башкирских, чувашских народных песен

• Автор: Замалиева, Луиза Фирдусовна
• Шифр специальности: 10.01.09
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 205 с.

РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСЕНЕЦ М0ГАРИФ ЬЭМ ФОН МИНИСТРЛЫГЫ КАЗАН ДЭУЛЭТ ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТЫ
Луиза Фирдус кызы ЖДМАЛИЕВА
ТАТАР, БАШКОРТ, ЧУАШ ХАЛЫК ЖЫРЛАРЫНЫН ТЕМАТИКАСЫ НОМ СУРЭТ СИСТЕМАСЫНДАГЫ ГЕНЕТИК ЬЭМ ТИПОЛОГИИ УРТАКЛЫКЛАР
10.01.09 — Фольклористика
Филология фонноре кандидаты дигон гыйльми дороже алу очен токъдим ителгон ДИССЕРТАЦИЯ
Фонни житокче: филология фонноре докторы К.М.МИЦНУЛЛИН
Казан
ЗЧТ0ЛЕК
Кереш
I булек. Фольклорда уртакльїк куренешлере Іівм аларньщ терле хальїклар жьірларьінда чагьільїшьі
ІЛ. Урта Идел Ішм Урал буенда яшеуче терки хальїклар фольклорьі арасьіндагм байланешлер
1.2. Татар, башкорт Ьам чуаш хальїк жьірларьінда жанр Ьам тема уртакльїкларьі
1.3. Татар, башкорт чуаш хальїк жьірларьіндагьі образларньїц формаланіуьі Ьвм теркемнерге буленеше
II булек. Татар, башкорт, чуаш хальїк жьірларьінда табигать двньясьіна караган образлар
II. 1. Хайваннар йем кошларга нисбвтле образлар
ІІ.2. Усемлеклер (гол-чечвклер, агачлар) белвн бейле образлар 93
П.З. Табигать куренешлвре, кук жисемнере ярдвмендо ясалган образлар
III булек. Татар, башкорт, чуаш хальїк жьірларьінда тормьпн-кенкуреш,
матди Ьем рухи меденият белан бейле образлар
ПІЛ. Кием-салмм, бизану вйберлврена караган
образлар
ПІ.2. Мушка (уен) коралларьі белан бейле образлар
Йомгак
Файдаланьїлгаи вдабият Ьвм чьіганаклар исемлеге
КЕРЕШ
Теманыц Ьам тикшеренунец актуальлеге. Буген жэмгыятьто терле хальїклар, иллар арасында икътисади, сэяси элемтэлэр кеннан-кен ныгый бара. Элеге багланьшшар маданият Ьам сангать алкасен де читлатеп утми. Россиянец урта бер жирендэ зур территория билэуче Идел-Урал регионында гасырлар дэвамында дустанэ менэсэбатлардэ яшэуче купсанлы миллэтлар арасындагы байлэнешлэрнец тарихы бик еракларга кита. Мондый борынгыдан килгэн якынлык тарле халыкларньщ фольклор эсэрлерендэ, алардагы жанр, тема, сюжет, образлар елкесенэ караган уртакльжларда да ачык чагыла. 0 узенен функциясе Ьэм яшэу рэвеше белан hap халыкньщ тормышына-кенкурешена, рухи халэтена аеруча якын торучы, аныц эстетик ихтыяжларын тирантен канэгатьландеруче жыр жанрында уртак куренешлэрне биграк та куп очратырга мамкин.
1979 елныц ноябренда Казанда Идел Ьэм Урал буенда яшэуче халыкларньщ фольклорындагы этносара уртаклыклар Ьэм бэйлэнешлэрне ачыклауга багьпнланган махсус симпозиум уткарела. Аны оештыручыларньщ берсе, куренекле фольклорчы В.М.Гацак: «Идел-Урал регионы тарле халыклар коммунитетын купаспектлы тарихи-поэтик хэракэт буларак тикшеру ачен бик «бай процесслар лабораториясе» булып тора. Бу табакта яшауче халыкларньщ фольклорын чагыштырма планда тикшеру бик кызыклы фэнни натижвлар вагьдэ итэ»,— дип белдерэ (Гацак, 1983: 5). Кызганычка каршы, элеге фикер яцгыраганнан сон чирек гасыр вакыт утуга карамастан, бугенге кандо Урта Идел Ьэм Урал буе халыклары фольклоры, аеруча жыр жанры, чагыштырма планда тиешле дарэжэдэ ейрэнелгэн дип айтеп булмый эле. Бу хал хезматнен актуальлеген тагын да артгыра теша.
Диссертацнянец максаты Ьам бурычлары. Хезмэтне башкарганда уз алдыбызга Урта Идел Ьэм Урал буе терки халыклары жырларын чагыштырма планда тикшеру, аларныц тематикасы Ьам образлар

Натиже ясап, кешене эйлэндереп алган табигать деньясы, кешенен конкурешта башкара торган терле хезмат процесслары символныц чыганагы булып тора дип айто алабыз. 0 кеше узе, аньщ башкалар белон менасабате Нам кылган гамэлларе, фикерларе, хис-кичерешлэре халык жырларынын символлаштыру объекты була.
Дыр символикасы кешенец хезмат эшченлеге уса Ьэм катлаулана бару Ьэм халык медэниятыньщ гомуми усеше белан параллель равепгга катлаулы юл утеп барлыкка кила. Дыр символикасында файдаланыла торган образларныц терле вакытта формалашуы шуныц белан анлатыла да инде.
Куп кенэ борынгы образлар узларенец тамырлары белан кешелэрнен сыйныфларга кадэрле булган кузаллауларына барып тоташалар. 0 соцгыраклары исэ реаль кенкуреш усешенец терле баскычларында формалашканнар.
Табигать деньясына караган, борынгы кешелэрнен деньяга карашы, кичерешларе белан байле кузаллаулар жырда кешелекнен бетен эпохаларына хас булган эчке эмоциялерне (махаббат, ачу, кайгы Ь.б.) символик суратлэу ечен кулланылса, хезмат эшченлеге Ьэм материаль культура елкасеннэн алынган образлар нигезда жэмгыятьнен сощырак катлауларындагы теге яки бу менэсэбатлэрне суратлэу ечен файдаланыла.
Символлар халык авыз ижатында Ьам эдабиятта гына тугел, фэннен терле тармакларында да еш очрый. Билгеле, эдэби символлар фанни символ-билгелардэн нык аерылалар. Фэнни символикада билге белан куренеш арасында объектив табигый бэйланеш юк. 0 эдэби эсэрдэге символик образда сурат белан ул ацлаткан мэгьнэ арасында тыгыз бэйланеш яши. 0йтик, чэчак атып утыручы гелнен бэхет, шатлык символы, а сулган чачэкнен бэхетсезлек символы буларак кулланылулары Ьич та очраклы тугел. Ул куренеш белан мегьнэ арасындагы гомумилекка нигезлэнеп барлыкка килген.
«Символик образда субъективлык Ьам индивидуальлек гажэеп кечле. Ниндидер бер символ hep яда эсэрдэ бетенлэй башка мэгънэдэ ачыла.