Роль Садриддина Айни в укреплении и развитии таджикско-иранских литературных связей

• Автор: Сайфуллаева, Музайяна Атахоновна
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 175 с.

Му н дарила
Мув;адцима
Боби 1.
Мак;оми адабиёти навини Эрон дар ташаккули дах;онбинй ва такмили майорати адабии С.Айнй
Фасли 1-Таъсири адабиёт ва матбуоти Эрон
ба С.Айнй ва эдодиёти у
Фасли 2. Мацоми Эрон дар публисистикаи С.Айнй
Фасли 3. Равобити эдодии С.Айнй бо шоирон ва
донишмандони эронй
Фасли 4. Садриддин Айнй ва эдодиёти у аз нигохд
фарзандони рашиди Эрон
Фасли 5. Тахдили муцоисавии дитъаоти Алй Асгари
Хдкмат ва Садриддин Айнй Боби 2.
Нашри осори Садриддин Айнй дар Эрон ва ахдмияти оюцо дар равобити адабии ду кишвар
Фасли 1. Ахдмияти нашри осори С.Айнй дар Эрон
Фасли 2. Садриддин Айнй ва эдодиёти ÿ дар оини
накди адабии Эрон
Фасли 3. Нашри «Ёддоштх.озз-и С.Айнй бо
пажуиши Саидии Сирдонй
Фасли 4. Мавдеу мак;оми устод Айнй дар кутуби
донишмандони эронй
Хулосазо
Фезфисти адабиёт
Мудадцима
Зарурати тахкики мавзуъ. Устод Садриддин Айнй (1878-1954), поягузори адабиёти муосири тодик аз думлаи он нависандагони маъруфест, ки дар мактаби адабиёти классикии форс-тодик тарбият ёфта, ба рушду камоли эдодй бирасид ва худ дар шароити нави таърихй мудимтарин далдаи пайванди адабии халвой тодик ва эронй гардид. Мероси бузурги адабй ва илмии у як дузъи таркибии адабиёти форсизабон ба шумор меояд. Аз дамин дост, ки ур° Чам Дар Афтонистону Эрон, дам дар давзадои адабии форсии Х,индустон ва Покистон ба сифати яке аз устоддои забардасти адабиёти форсизабон ва сардафтари адабиёти навини тодик хуб мешиносанд ва ард мегузоранд. Нависанда ва донишманди бузурги Эрон устод Саид Нафисй (1896-1966) Садриддин Айниро «шоир ва нависандаи донишманди тодик» номидааст,ки ба дидораш расидан ва дамсудбат шуданро бо у солдо орзу дошт (83,с. 182).
Гулпочои Улфат, президенти Академияи Афгонистон «Пушту-Тулана» (солхои 60-уми дарни XX), шоир, ки бо устод Айнй дар соли 1942 дар Тошканд мул о дот карда буд, гуфтааст: «Садриддин Айнй...ин адиби дарёдил ба назари ман чун бадри дониш ва намунае аз таърихи зиндаи адвом ва дабоили сарзамини мову шумо менамуд»(70, с.187). С.Айнй пас аз нашри диссаи реалистии «Одина» ва китоби «Намунаи адабиёти тодик» ба магз андар магзи фардангу илми халддои форсизабон ва дигар мардумони Шард шомил гардид ва дар роди

бедории фикрй, тадаввул ва ташаккули андешадои озодидустонаи ондо надши рушан гузошт. Бесабаб нест, ки дар Баёноти умумии Конфронси дуюми мамолики Осиё ва Афридо, ки дар К,одира 12-16 феврали соли 1962 баргузор гардида буд, номи С.Айнй дар датори бузургтарин нависандагони олами Шард дар дарни XX гузошта шуда буд: «Мо дар инкишофи тафаккур ва бедории худ, - гуфта шудааст дар он дуддат,- аз асардои бисёр адибони гумном, инчунин нависандагоне ба мисли Робиндронат Такур, Лу Син, Садриддин Айнй ва Тодо Х,усайн
миннатдору шукргузор растем» (61, с.52).
Надши С.Айнй ва осори у дар масъалаи ба род мондани равобити илмию адабии Тодикистон бо мамолики мутамаддини дадон, аз он чумла кишвардои Осиё ва Афридо, бахусус дар додай мустадкам кардан ва равнаду ривод додани дамбастагии адабиёти тодику Эрон дар дарни XX хеле назаррас мебошад.
Аввалин нависанда ва донишманди эронй, ки ба С.Айнй эътибор дод, устод Саид Нафисй буд. У дар мадаллаи «Шафади сурх» соли 1927 родеъ ба китоби «Намунаи адабиёти тодик» тадризе ба чоп расонда, таъкид карда буд, ки дар як эронй бояд аз ин асар нусхае дар даст дошта бошад.
Минбаъд дар мадалладои «Сухан» ва «Паёми нав» дисматдо ва пордадо аз асардои бадеии С.Айнй ва мадоладо дар бораи у чоп мешуданд. Аввалин асари мукаммали С.Айнй ки дар Эрон бо сарсухани муфассали доктор Саидии Сирдонй интишор ёфт (1982), «Ёдцоштдо» ба шумор меояд. Вай як дисм «Тардумаи доли худам» ном навиштаи устодро низ дар бар гирифтааст. Дар давраи кунунй асари дигари С.Айнй «Таърихи индилоби фикрй дар Бухоро» бо мудадцимаи ховаршинос Камол Айнй дар Эрон ба соли 1381 дидрй ба табъ расид. Табиист, ки осори мазкур номи С.Айниро дар Эрон дамчун нависанда ва донишманди тодик машдур намуданд, вале адмияти мулодотдои бевоситаи нависандагон ва олимони Эрон Саид Нафисй, Алй Астари Х,икмат, Содид Хдцоят, Бузурги Алавй, ки бо устод Айнй дар соли 1944 ба муносибати бистсолагии таъсиси Чумдурии Узбекистан ва соли 1948 ба шарафи 500-солагии тадлили дашни мавлуди Алишер Навой дар Тошканд, ба вудуъ пайваста буданд, низ дорой адмияти калон мебошанд. Садридцин Айнй дар ин судбатдо на тандо донишдои амиди илмй ва таърихии худро ба зудур овард, балки сифату хислатдои инсонии худро низ нишон дода дар байни медмонони эронй мадбубият пайдо кард. Донишмандони эронй ба ватан баргашта, дар бораи Садридцин Айнй шеъру мадоладо навиштанд ва уро ард гузоштанд.

Г ар хидмате кунанд ба номи ту филмасал,
Аз бадри номи худ, на барои ту мекунанд.
Ондо, ки аз дарими ту маддур мондаанд,
Чун Айнии тариб дуои ту мекунанд (8,с.282).
Чй навъе, ки баррасй гардид, дар давраи зиндагонии Садридцин Айнй дар даламрави Бухоро адабиёт ва матбуоти Эрон дар роди сабзиш, пешравй ва рушду камоли маънавии у хизмати шоистае ба до овардааст. Агар у дар давраи хурдсолиаш аввалин намунадои шеъри форсиро аз падари худ шунида бошад, чун ба шадр барои тадсил дар мадрасадои Бухоро бирасид, чй дар доирадои адабии он ва чй дангоми тадсил дар Мадраса бо осори шоирони эронй ошноиаш бештар гардид. Аз ибтидои дарни XX cap карда, таъсири адабиёт ва матбуоти Эрон ба ташаккули дадонбинй ва фаъолияти маорифпарварии устод Айнй равшантар шуд. Махсусан, сафардои намояндадои пешдадами адли Бухоро ба Эрон ва шунидани таассурот ва мутолиаи осори эшон чашми Айниро ба суи Эрон калонтар кушоданд. Аз ин лихрз, китоби Мирзо Сироди Х,аким «Тудафи адли Бухоро» адмияти калон дошт. Бахусус, мутолиаи асари седилдаи нависандаи тараддипарвари Эрон Зайнулобидини Марогай «Саёдати Ибродимбек» боиси боз дам вусъат гирифтани тафаккур ва дадоншиносии Айнй гардид. Нависанда манзарадои Эронро, ки дар ин китоб акс андохта буданд, бо водеияти Бухоро мудоиса карда, дар дили худ азм кард, ки мактаби усули дадид кушода, фарзандони халдро парвариш ва тарбият намуда нафрату кародати ондоро нисбат ба зиштидои даёт бедор кардан лозим аст. Шиносоии Айнй аз тариди рузномадои «Бухорои Шариф», «Навбадор» ва мадаллаи «Оина» бо намунадои шеъри давраи навини Эрон бошанд, устод Айниро ба натидае овард, ки адабиётро бояд ба хизмати мардум ва болобардории савияи фикрию фардангии у ба хидмат омода кардан лозим аст.