"Рашахоту айнилхаёт" Фархуддина Али Сафи и его литературно-мистическое значение

• Автор: Неъматов, Маликнеъмат Сулаймонович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2009
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 144 с.

Мундариа
Мув;адцима
Боби І. Ах,волу осор ва афкору андешаои
Фахруддин Алии Сафй
Фасли І. Мухтасари зиндагинома ва осори Алии Сафй
Фасли II. Нигох,е ба афкору андешаои Алии Сафй
Боби II. «Рашаот» ва мацоми он дар адабиёти асри XVI
Фасли І. Сохт ва таркиби «Рашах,от» ва нашрх,ои он
Фасли II. Макоми маънавии Хода Ах,рор ва тарикдти у
Фасли III. Ходагони силсилаи нацшбандия
Боби III. Аамияти адабию ирфонии «Рашаот»
Фасли І. Забон ва услуби нигориш
Фасли ІІ.Усулои шари аволу осори тоифаи нащіїбандй.. 102-115 Фасли III. Истифодаи оёту х,адис ва ашъори форсию арабй ва
амсолу икам
Хулоса
Руйхати адабиёт
Мудаддима
Асри XV дар таърихи адабиёту фарданги форсии тодикй яке аз мудимтарин ва пурмадсултарини даврадо мадсуб мешавад, зеро аз ин рузгор ба баъд фардангу дунар ва шеъру тафаккури тодикии давзаи Мовароуннадр давраи такомул ва тадаввули худро сайр намуд. Илму дониш ва фардангу дунар дар он замон ду маркази асосй дошт, яке Самарканд ва дигаре шадри Х,ирот. Ба иттифоди идмоъи тазокир ва адли таддид низ ин ду шадр дар он рузгор аз марокизи бонуфуз ва мудими адабу фардаиг ва дунар дар Шард дониста мешуданд, бавижа, Самарканд дар замони Улугбек махзани илму дониш ва дойгоди андешамандону дунармандон гардида буд.
Мактаби адабиётшиносии Х,ирот низ дар домани фардапгии худ уламову фузало ва шоирону нависандагони содибмактаберо ба майдон овард, ки на тандо ифтихори замони хеш буданд, балки дар тарвиду рушди минбаъдаи афкори илмй-адабй, таърихй, маздабй ва такомули насри ахлодй хидмати мондагоре андом додаанд, ба монанди Мавлоно Ч,омй, Алишер Навой, Зайниддини Восифй, Хусайн Воизи Кошифй, Х,илолй, Биной, Алии Сафй, Мавлоно Хртифй ва дигарон, ки якоякашон дар мадом ва дадци хеш чй аз назари мадоми идтимой- сиёсй ва чй аз лидози фардангй- маънавй саромади даврон буданд. Хдмзамон Х,ироти асри XV шадре буд, ки дар он адли илму фазл, адли кашфу асрор дамъ омада буданд ва фардангу маданияти форсии тодикй: наддошй, хаттотй, мусидй ва дунари шеъру нависандагй такомул ёфта буд. Андумане аз шоирону нависандагон, хушнависону наддошон ташкил ёфт, ки дар адабиёт зери унвони «Нигористони Х,ирот» маъруфу машдур гардид ва боарзиштарин осори нобигадои гузашта ва он адд, дар ин нигористон бо тарзу услуби хос ба забони ширини тодикй нусхабардорй, яъне китобат мешуданд, аз дабили маъруфтарин нусхадои «Шоднома»-и Фирдавсии Туей, «Гулистон»-и Саъдии Шерозй, осори пурбаракати Х°ФИЗ> Ч,омй, Навой ва дигарон.

Афзун бар ин, дар ин давра улуми адлй, надлй ва адабй, бавижа, нуч;уму риёзиёт, тафсиру дадис, фидд ва таърихшиносиву адабиётшиносй ба дарадаи иртифоъи худ расид, датто кишвар ва даламрави забону адаби форсй дар ин аср доман густурда буд, чунонки адабиётшиноси пуркори ин адц Аълохон Афсадзод гуяд: «Кдламрави забону адабиёти тодик дар асри XV нидоят васеъ буда, аз сардади Хитой то содилдои бадрдои Аралу Ахзар, Миёназамину Адмар ва канордои удёнуси Хинд доман густарда буд. Дар ин сарзаминдои нопайдоканор, ки тобеъи чандин давлат буда, бисёр нудтадои он гаде аз дасте ба дасте мегузашт, чандин давмдои гуногуннажоду мухталифзабон зиндагй мекарданд. Халддои дамзабони эронинажод дар Мовароуннадру Хуросон ва Эрону Ироди Адам аксарияти мутладро ташкил намуда, адабиёти муштараки форсу тодик чун давоми бевоситаи адабиёте, ки асоси онро дануз дар асри X устод Рудакй гузошта буд, давом мекард» (60,3).
Омузишу баррасии даё ги сиёсй, идтимой в а маънавии ин адд, равобити маданию фардангии шадри Х,ирот бо кишвардои Осиёи Миёна ва мамолики дигар аз охирдои дарни XIX ва аввали асри XX сурат гирифта, як зумра таддидоти судманде дар ин замина то имруз ба сомон расидаанд, ки ба дайси саромадони пажудиш хидмати А.Крымский,
Э.Браун, А.Вяткин, Бартольд В., Болдырев А., Бертельс Э., Чехов О., Б.Бафуров, Саид Нафисй, Айнй ва Абдултанй Мирзоев шоистаи адргузорист.
Минбаъд дар боби муаррифии суханварони мактаби адабии Х,ирот, намояндагони надшбандй ва дадоншиносии ондо аз дониби адабиётшиносони ватаниву хоридй Аълохон Афсадзод, Мирзо Адмадов, Саидов Х,алим, Ч,оанн Гросс, Асомудцин Урунбоев, Алиасгари Х,икмат, Абдулманнони Насриддин, Мойл Х,иравй ва Шадобиддин Нуриддинов кордой арзишманди илмй ба андом расонидаанд.
Аз кордой мудим дар заминаи баъзе аз падлудои адволу осори Алии Сафй задамоти донишманди тодик Саидов Хдлим добили зикр аст.
мурид, ки чун пок тобнок аст, надіне довидон ва мадвнашуданй эдод мекунад» (Мудадцимаи «Рашадот»,сад.39).
Хдр кас китоби «Рашадот»-ро ба таддид бихонад ва аз тардумаи доли муаллифи он огод бошад, ба дед тардид дукм мекунад, ки Мавлоно Алии Сафй дар тасаввуф пайрави силсилаи надшбандия ва аз иродатмандону сарсупурдагони машоихи бузурги он тарид - Хода Убайдуллоди Адрор будааст.
Ирфони Мавлоно Алии Сафй ё силсилаи надшбандия бар пояи шариат асос ёфта, сайру сулуки ёздад талаби асосй (поёнтар дар ин замина муфассал сухан ходем гуфт.-Н.М.) барон пайравону иродатмандони ин тоифа датмист. Ва дам аввалин мардилае, ки солик тай мекунад, шариат аст. Шариат чист? Шариат аз калимаи арабии «шарт»-датмй, зарур гирифта шуда, дар истилод ба маънии оин ва суннат аст (128,568). Манбаи асосии шариат К,уръону дадис ва суннати дазрати Мудаммад (с) мебошад.
Аз нигоди ислом, К,уръон нисбат ба таридат, ба шариат арзиши бештаре мегузорад, зеро аркону адволи таридат аз доираи тафаккуру адл берун нест. Яке аз омилдои асосии тарвиду такомули силсилаи надшбандия дар асри XV дар Мовароуннадру Хуросон низ дамин аст, яъне эътидоди машоихи бузурги ин тоифа, ба мисли Хода Убайдуллоди Адрор, Мавлоно Ч,омй ва дигарон ба шариати ислом ва суннати дазрати Паёмбар (с). Хдтто шадзодагон Темуру Шодрух низ ба шайхони фирдаи надшбандия иродат дошта, аз ондо пуштибонй дам мекарданд (60,24-25).
Пайравони надшбандия аз мардилаи таридату дадидат низ огодй доштанд. Чунонки аз сарчашмадо бармеояд машоихи ин тоифа дам донандаи илми дин-шариат буданд ва дам аз бадри ризои дуст сайру сулук мекарданд, ба давли Шод Неъматуллоди Валй:
Донистани илми дин шариат бошад,
Чун дар амал оварй таридат бошад.