Образ Садриддина Айни в современной таджикской прозе

• Автор: Аслонова, Наргис Наимджоновна
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 153 с.

Академияи илмхои Чумхурии Точикистон Институти забои ва адабиёти ба номи Рудакй
Ба уукми дастнавис
АСЛОНОВА НАРГИС НАИМЧОНОВНА
СИМОИ САДРИДДИН АЙНЙ ДАР НАСРИ МУОСИРИ точик
Адабиёти халкхои мамолики хоричй (адабиёти точик)
10.01.03 Р и с о л а Барой дарёфти дарачаи илмии номзади илми филология
РОХБАРИИЛМЙ:
ДОКТОРИ ИЛМИ ФИЛОЛОГИЯ ПРОФЕССОР АСОЗОДА X
ДУШАНБЕ
МУ КАДДИ мл
БОБИ ЯКУМ.
СИМОИ С. АЙНЙ ДАР НАСРИ МУСТАНАДИ
ТОДИК
БОБИ ДУЮМ.
ШАХСИЯТИ С. АЙНЙ ПАЙВАСТА
БА КОРГОХИ ЭДОДИИ У
БОБИ СЕЮМ.
СИМОИ С.АЙНЙ ДАР НАСРИ МУОСИРИ ТОДИК
ХУЛОСА
ФЕХРИСТИ МАНОБЕЪ
МУКЛДДИМА
Садриддин Айнй (1875-1954) аз чумлаи он чехрахои фархангии дунёи форсизабон буд, ки овони тифливу наврасиаш миёни мардуми дехот гузашта, баъдан дар шахр рузгор мебинад. С. Айнй нуздах соли умрашро сарфи тахсил дар мадрасахои Бухоро карда, дар хамин мухит бо бузургоне мисли Ахмади Дониш ва Шарифчон Махдуми Садри Зиё ошной пайдо намуда, аз афкори адабиву фалсафии онон бахра мебардорад. Дар хамин шахри фархангй бо чадидон ошной пайдо карда, сару садои Инкилоби буржуазии русро мешунавад, вокеаи таърихии Колесуфро мушохида мекунад, зарбаи хуновари 75 чуби амирро мечашад, доги бебародарй мекашад ва нахустин шеъри инкилобиашро бо номи "Суруди озодй" меофарад. Хдмзамон, Инкилоби Бухороро пешвоз гирифт. С. Айнй хамеша орзу мекард, ки Точикистон давлати мустакил бошад. Ба ин хотир солхо захмат кашид, китобхо навишт, оид ба масъалахои забони точикиву манзалати миллати точик бахсхои илмй ба миён овард ва нихоят дар фасли панчуми румони "Дохунда" Думхурии хафтумини сотсиалистии Точикистонро табрик гуфт. (С. Айнй, Куллиёт,чилди 2).
Дар мачмуъ, С. Айнй дар сахифаи таърихи адабиёти садаи ХХ-и точик ба сифати чсхраи фархангие, ки дар тамоми жанрхои адабиёти бадей - шеър, достон, макола, очерк, хикоя, кисса-повест, румон, асари ёддоштй эчод кардааст, шинохта мешавад. С. Айниро хамчунин адабиётшиносу забоншинос ва мунаккиду муаррих хам эътироф кардаанд. (29, 60,79). Бесабаб нест, ки баъд аз ба даст овардани истикдолияти вокей, соли 1997 бо фармони раиси Думхурии Точикистон, ба унвони "Кахрамони Точикистон" пазируфта шуд (17, 209).

Самарканд, Панчакент, Истаравшан ва умуман минтакаи шимол, аксаран, ба хама "шумо" гуфта мурочиат менамоянд. Аммо чй сиррест, ки С. Айнй хдм ба Бокй ва хам ба Миршакар "ту" мегуяд. Масалан, аз Бокй мепурсад: "аз кучо хастй?" Ба Миршакар хам "ту-ту" гуён маслихат медихад. Ба назари мо, устод вакти омухтани муллобачахои Кдротегину Кулоб фахмида буд, ки он чо калонсолон ба хурдон "ту" гуфта мурочиат менамоянд. Яъне устод дониста Миршакару Бокиро "ту" гуфтааст. Аммо С. Айнй вакти сухбат бо А. Дехотй ба у аввал "ту" мегуяду баъд дар чараёни сухбат "шумо" гуфта мурочиат мекунад:
" - Ман туро хамчун фарзанди худ барои омаданат интизорй мекашам. Шумо гумон мекунед, ки ман Шуморо бехуда кохиш кардам. Ман саломат дидани шумо барин чавононро саломатии худ мешуморам. Дидори шумо, чавононро, ки дидам, худамро саломат хис мекунам..." (95, 174). Устод, вакти сухбат ба Икромй, Улугзода ва дигар шогирдони бухороиву самаркандиаш аз "шумо" истифода менамояд. Дар айнй хол "ту" гуфтану "шумо" гуфтанхои устод, чихати дигаре аз шахсияти эшон хохад буд, ки чанбаи хотирмониву донишандузй пайдо кардааст.
Пайваста ба ин чихати шахсияти устод боз як падидаро таъкид кардан лозим, ки у факат шогирдонашро "ту" ва "шумо" меномидааст, ба ашхоси дигар бештар аз калимаи "рафик" истифода менамояд. Устод ду навъ мурочиатро дар сухбатхояш истифода менамудааст, яке бо касоне, ки барояш хеле азизанд ва хукми шогирдй доранд, "ту", "шумо" мегуфтааст, аммо ба шахсони расмй-давлатй "рафик" гуфта мурочиат менамудааст.
То ки тахкики мавзуи шахсияти С. Айниро идома бидихем, бояд донист, ки у дар чй шароите асар эчод менамуд ва сарчашмаи хама офаридахои у ба гайр аз мутолиаи китоб чист? Ба ин хотир, мухтасар ба коргохи адиб мурочиат кардан аз ахамияти амаливу илмии