Мухлис Бадахшони и его мухаммасы

• Автор: Хикматов, Джумабой Хакимович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 138 с.

АКАДЕМИЯМ ИЛМХОИ ЧУМХУРИИ точикистон ИНСТИТУТИ ШАРКШИНОСЙ ВА МЕРОСИ ХАТТЙ
Мухлиси Бадахшонй ва мухаммасоти у Ихгисос: 10.01.03 - Адабиёги халадои мамолики хоридй (адабиёти годик)
Рисола барои дарёфти дара да и илмии номзади илми филология
Ба хук ми дастхат Хикматов Чумъабой
Рохбари илми: номзади илми филология Мухаммадиев Алй
Душанбе
Мундарида
Мукаддима
Боби І
Рузгор ва осори Мухлиси Бадахшонй
Фасли І: Рузгори Мухлиси Бадахшонй
Фасли II: Осори Мухлиси Бадахшонй
Боби II
Мухаммас ва мавкеи он дар эдодиёти Мухлиси Бадахшонй
Фасли І: Аз таърихи мухаммассарой дар адабиєти форс -тодик
Фасли II: Мухаммасоти Мухлис: хдмохднгии шакл ва мазмун
Фасли III: Мухаммасоти тазминии Мухлис
Боби III
Хусусиятх,ои услубию бадеии мухаммасоти Мухлиси Бадахшонй
Фасли І: Забон ва услуби мухаммасоти Мухлис
Фасли II: Истифодаи санъатхои бадей дар мухаммасоти Мухлис
Хулоса
Китобнома

Мукаддима
Адабиёти классикии форс-тоник аз огози пайдоиш то ба имруз барои дар рухи ахлоки неки инсонй тарбия намудану танй гардонидани маънавиёти башарият хидмат менамояд. Ии адабиёт тайн куруни мутамоддй таълиф гардида, монаыди хазинаест, ки ба адабиёти чахонй чехрахои мондагорро эхдо карда, дар рушди афкори бадеии чахонй сахм гирифтааст. Дар айни замой хеле аз ганчхои ин хазина ба таври бояду шояд ба чахониён муаррифй нашудааст.
Даврахои гуногуни ин адабиёт имруз ба кадри имкон аз тарафи адабиётшиносони ватанию хоричй омухтаву мероси илмию адабнп шуарову удабо ва фузалову уламои он пешкаши ахли илм ва чахониён гашта бошанд хам, аммо то хануз рузгору осори бисёре аз шоирону олимон ба хамагон номаълум мондааст . Бахусус, адабиёти асрхоп XVI ва ибтидои асри XX, ки як шохаи пурбаракати адабиёти бсш аз хазорсолаи форс- точик ба хисоб меравад, то ба ход пурра гахкик нашудааст.
Устод Садриддин Айнй дар китоби худ «Намунаи адабиёти точик» (Москва 1926) омухтану нашр кардани осори шуарои асрхои XVI ва ибтидои асри ХХ-и Мовароуннахрро таъкид намуда навишта буд: «Ба асархои мутааххирин, нисбат ба пешиниён, бисёртар чой дода шавад. Зеро асархои мутакаддимин дар девонхо, тазкирахо, дар китобхои адабиёти форсй ва дар «Намунаи адабиёти Эрон» машрухан сабт ва кайд ёфтаанд. Аммо асархои ахди охирй дар баёзхо, тазкирахо, дар китобхо чамъ шуда бошанд хам, бинобар чоп нашудан, дар миснап оммаи ахолй шоеъ нестанд» [16 71].
Худи устод Айнй аз аввалинхо шуда ба ин икдом даст зад. У бо асари безаволи худ «Намунаи адабиёти точик» ва дигар пажухишу асархои адабиётшиносии худ чавонон - адабиётшиносони ояндаро ба ин кори пурнфтнхор ва захматталаб ташвик, намуд: «...бозори адабиёт хануз беш аз пеш гарм аст. Агар матоъе доред бисред ва агар димоге доред, кор кунед» [16 71].
Ба руи сахфаи айём дур аз дустон, Мухлис,
Ба кас рабте надорам, байтной фардро монам.
(вар. 92 а)
Шоир дар дпл аз чавопй орзухои неки бисере дошт ва мехост ба орзухои хеш бирасад. Аммо аксарияти орзухои шоир домаи амал иапушиданд. Аз ин ру, Мухлис дар' пирй шикоят аз он мекунад, ки як умр дунболи орзухо равона буд, мутаассифона ба орзухои хеш нарасид. Дар зиндагй бештар яъсу ноумедй дунболагираш буд:
Чун тифли ашкам аз сари мижгони орзу,
Афтодаам ба гушаи домони орзу.
Умрест хамчу мург гирифтори доми яъс,
Мухлис начида донае аз хони орзу.
(вар. 114 а)
Мухлиси Бадахшонй соли 1309-хидрй мутобик; ба соли 1891-и милодй дар Бухоро вафот кардааст.
Адабиётшинос А. Хабибов соли вафоти Мухлисро аз руи моддаи таърихе, ки шоир Комили Хисорй нисбати соли вафоти шоир гуфтааст; «... Намонд андар замона Мухлиси мо», соли 1891 милодй мегуяд [101, 251]. Алии Мухаммадии Хуросоий ва Искандар Икромов низ дар китоби «Шоирони Мовароуннахр» [115, 460] ва «Ганчхои нухуфта» [52, 13] соли вафоти Мухлисро 1891 милодй мутобих ба 1309 хичрй медонанд. Азбаски мо хангоми омузиши мавзуъ далели дигаре пайдо накардем, лозим донистем ба гуфтаи А. Хабибов такя намоем. Агар соли гаваллуди Мухлисро аз руи таъриххое, ки шоир гуфтааст, тахминан дар байни солхои 1820-1822 ва соли вафоташро соли 1891 муайян созем, маълум мешавад, ки Мухлис на 43 сол, ки А. Хабибов мегуяд [101, 251], балки 69-71 сол умр дидааст.