Касыда и её традиции в персидско-таджикской поэзии XIII-XIV веков

• Автор: Казакова, Умринисо Санговна
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 352 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ДУМ^РИИ ТОДИКИСТОН

ДОНИНПЩИ ДАВЛАТИИ ОМУЗГОРИИ ТОДИКИСТОН БА НОМИ

І^.ДУРАЕВ

КАЗАКОВА УМРИНИСО САНГОВНА

ЬуАСИДА ВА СУННА'ЩОИ ОН ДАР ШЕЪРИ АСР^ОИ ХПІ-ХІУ

ФОРСУ ТОДИК

10.01.03 - Адабиёти халадои мамолики хори^й (адабиёги тодик)

РИСОЛА

барон дарёфти дарадаи илмии доктори илми филология

Ба зукми дастнавис

Президиум ВАК Минобрнауки России (решение от« Ж» /Л. 200^ г.

решил выдать диплом ДОКТОРА наук
Начальник отдела
'а/^-
ДУШАНБЕ

МУНДАРИДА
Мукаддима
БОБИ І. ХДЕТИ СИЕСИВУ ИДТИМОИИ МОВАРОУННАДРУ ХУРОСОН ДАР АСРХ,ОИ XIII - XIV ВА ВАЗЬИ ХАСИДАСАРОЙ
1. Авзои идтимоиву сиесй ва таьсири он ба хдети адабй
2. Аксоми шеьрй ва макоми касида дар он
БОБИ II. МАРКАЗХ.ОИ АДАБЙ ВА СУННАТХРИ КДСИДАСАРОЙ
1. Марказхри адабй 73
2. Кдсидасароени маидур ва суннатхои касидасарой
БОБИНІ. ХУСУСИЯТХРИ'ЖАНРИИ ХАСИДА ДАР АСРДОИ ХНІ-XIV
1. КДсидаи мадхй
2. Хасидаи ичтимой ва сиесй
3. Хасидаи ахлокй ва мавьизат
4. Хасидаи мазхабй, тасаввуфй ва хакимона
5. Навьхои дигари кдсида
БОБИ IV. ХУСУСИЯТХ,ОИ НІАКЛЙ ВА УСЛУБИИ ХАСИДА
1. Хусусиятхои услубй 291
2. Мухтассоти вазн, кофия ва радиф 314 - ЗД6
Худ оса
Фехристи адабиет Д35

МУКДДДИМА
Кдсида аз кадимтарин аксоми шеъри форсй-тодикй буда, аз мархдлаи огози адабиёти форсу тодик дар тули садсолахо мадоми нахустро дар миёни аксоми дигари шеърй дошт ва бахши асосии девони шоирони асрхои Х-ХП-ро дар бар мегирифт. Гарчанде ки аз асри XIII ба баъд касида тадридан макоми худро дар миёни аксоми шеърй аз даст дод, вале дар карнхои минбаъдаи тахаввули адабиёти форсу тодик аз зумраи колабхои роиди шеърй буда мавриди табъозмоии шоирон карор дошт ва яке аз василахои нишон додани кудрату тавоной дар шеъру шоирй махсуб мегардид.
Аз ин дост, ки касида дун колаби шеърй хануз аз асрхои Х1-ХИ таваддухи муаллифони осори адабиётшиносй ва тазкираву лугатномахоро ба худ далб намуда буд ва нахустин мулохизот дойр ба мохият, маънии лугавй ва истилохии он дар «Тардумон ул балога-и Родуёнй, «Хддоикус сехр»-и Рашидаддини Ватвот, «Алмуъдам фи маъойирашъорил Адам»-и Шамси Кдйси Розй изхор гардиданд. Дар асрхои минбаъда хам мулохизоти дудогона дойр ба касида ва мухтассоти касоиди баъзе шоирон дар осори адабиётшиносй ва тазкирахо, аз кабили «Бадоеъуссаноеъ»-и Атоуллох Махмуди Хусайнй, «Дакоикушшеър»-и Тодулхаловй, «Мадолисуннафоис» - и Алишери Навой, «Х,абибуссияр»-и Хондамир, «Мунисул ахрор -и Бадри Додармй ва дигарон баён карда шудаанд.
Бо ин хама, тадкикоти илмй дар бораи касида хамчун колаби шеърй ва хусусиёти жанриву услубии он аз асри XIX огоз мегардад. Донишмандони рус, Эрон, Х,инду Покистон ва мамолики Аврупо дун А. Арберри, Р. Николсон, Э. Браун, А.Е. Кримский, И.Ю. Крачковский, В;А. Жуковский, Шиблии Нуъмонй ва дигарон андешахои судманде родеъ ба таърихи ташаккули касида, мархалахои тахаввули он, мухтассоти касоиди намояндагони дудогонаи адабиёти форсу тодик мулохизоти худро баён кардаанд. Аз думла Шиблии Нуъмонй яке аз нахустин мухаккикони Шарк аст, ки мархалахои тахаввули касидаро ба се давра дастабандй карда, дар

фахми забону шеърй форсй надоштанд ва эхтиёде барон дастгохи таблиготиву таъсиси хукумати марказиятнок низ барон онхо вучуд надошт.
Бар асари он ки дар каламрави сарзаминхои дар Осиёи Миёна ва Эрон
тасхир намудаи мугулхо хукумати марказие чун Сомониён, Газнавиён ва
Салчукиён вучуд надошт ва руху забони шеъру адаби форсй барон онхо

бетона буд, онхо барон таргиби сиёсат ва хукумати худ на ба шуаро, балки ба муаррихони давр бештар таваддух мекарданд.
робили зикр аст, ки осори манзуми шоиронеро, ки бо дарборхои мулуки Карт, Атобакони Форс, Салдукиёни Рум ё хокимони Багдод ва монанди онхо алока ва муносибат доштанд, адабиёти махз дарборй хондан сахех нест, зеро «аксари ин адибон (монанди Саъдии Шерозй, Шамсидцин Кдйси Розй) бевосита бо дарбор вобастагй надоштанд, хусну таваддухи онхо ба ин дарборхои махаллй аз он сабаб буд, ки хокимони ин сулолахо бо сиёсати окилона ва сулхдуёна мулкхои худро аз горати кушунхои мутул эмин гардониданд, анъанахои махаллиро хам дар хаёти сиёсй ва хам дар хаёти маданй махфуз доштанд» /166, 274/. Таназзули адабиёти дарбор дар ин ахд агар аз донибе фоида дошта ва фоидаи он «рахо кардани-шоир аз куюди хушки адабиёти дарборй ва саргарм сохтани у бо умури завкй ва ибтикори ихтироъ» /105, 218/ бошад, аз дониби дигар, «бардоштани кайдхои душвори адабй барои шохис шудан дар улуми шеъру адаб миёни шоирони мутааддиде, ки довталаби вуруд ба дарборхо мешуданд» /105, 218/ аз думлаи .зарархои ин гуна таназзул дар шеъру шоирии минбаъдаи форсй махсуб мегардид.
Бар асари таназзули адабиёти дарборй ва ба ин васила аз ривед афтодани мадху мадехасарой ниёз ба касида, ки колаби асосии шеърй мадхии то ахди мугул буд, хеле коста шуд ва метавон гуфт, ки ба^ин сабаб «касида дар давраи мугул охирин лахазоти равнаки худро тай мекард» /115, 199/ ва макоми аввалиндарадаи худро дар миёни аксоми дигари шеърй форсй аз даст дод. Ба таъбири дигар дар ин ахд «бар асари заъфи шеърй