Ибн Рашик ал-Кайравани и его "ал-`Умда фи махасин аш-ши`р ва адабих ва накдих"

• Автор: Юсуфов, Умриддин Абдукофиевич
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 169 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ЧУМХУРИМ ТОЧЦИКИСТОН ДОНИШГОХИ миллии тодикистон

Ба хукми дастнавис

Юсуфов Умриддин Абдукофиевич

ИБНИ РАИІЇЩ АЛ-І^АЙРАВОНИ ВА АСАРИ У «АЛ-УМДА ФИ МАХОСИНИ-Ш-ШЕЪРИ ВА ОДОЬИХИ ВА НАВД1Щ»
барон дарёфти дарачаи илмии номзади илмхои филологй аз руи ихтисоси Адабиёти халкхои кишвархои хоридй - 10. 01.

(адабиёти араб)

Рохбарони илми: доктори илмхои филологи, профессор

М.Ш.Хусейнзода

ва доктори илмхои филологи, профессор

А. Сатторов
Душанбе
МУНДАРИДА
Мукадцима
Боби I
Ахвол ва осори Абулаббос Абуалй Хдсан ибни Рашик
ал - Кдйравонй ал - Аздй
& I. 1. Робита ва таъсиру истикболи мутакобилаи афкори адабиву назарии
араб ва форсии точикй
& I. 2. Зиндагиномаи Ибни Рашик, ал-Кдйравонй
& I. 3. Мероси илмиву адабй
Боби II
«Ал-Умда фй махосини-ш-шеъри ва одобих ва накдих» хамчун сарчашмаи
мухими назарияи шеъри араб
& II. 1. Баррасии китобн «ал-Умда» аз дидгохи сохтор ва мухтаво
& II. 2. Назариёти адабии Ибни Рашик ва макоми «ал-Умда» дар рушди
балогати арабй
Хулоса
Китобнома

Мукаддима
Ахямііяіи гадки ки мавзуь. Таддиди таърихи тадаввули улуми балогй ва татаввури адабиёти классикии араб нишон медихдд, ки датьи назар аз фаровонии мавод ва таваччуди адабиётшиносон, ки падлудои гуногуни онро мавриди таддиду баррасй дарор додаанд, дануз дам баъзе масъаладои далношуда ва камомухта вудуд доранд, ки таддиди махсусро талаб менамоянд. Яке аз чунин мушкилоти умда ва мудим масъаладои таъсири мутадобішаи улуми баловни араб ( илми маонй, баён ва бадеъ) ва афкори адабй ва эстетикии форспи тодикй мебошад.
Мавзуи мазкур аз чопиби олимони арабу адам то имруз ба таври густарда омухта нашудааст, бннобар он зарурати таддиди масъалаи таъсири мутадобилаи афкори адабии адабиёти араб ва форсии тодикиро ба миён меорад.
Назариёти адабй аз думлаи донишдое мебошад, ки онро дар асрдои миёна дар дадони ислом «фунун дар бораи забон» меномнданд [108, 246]. Ва доираи «фунун дар бораи забон» маъмулан илмдои маъонй, баён ва бадеъ, яъне «улуми балотй»-ро дар бар мегирифт.
Дарадаи омузиши масъала. Хддаф аз улуми балогй дар огоз фадму -дарки румузи эъдози К,уръони мадыд, адодиси набавй ва асрори фасодату балогат будааст. Вале сарфи назар аз ин, баъддо ин дадаф бо таддид ва омузиши модияти шипохту маърифати калом омезиш ёфт ва дар дилавгирй аз фасоди завд ва индирофи табъи шоирону нависандагон ба кор гирифта шуд.
Яке аз аввалин китобдои илми балогати араб «Маъонию-л-К,уръон»-и ал-Фарроъ (ваф. 826 м.) мебошад, ки муаллиф, пеш аз дама, маънй ва мушкилоти эъроби калимоти куръониро дар китоби худ тафсир карда, дар баробари ин баъзе аз санъатдои бадей, аз чумла ташбед, киноя, мачоз, истиора ва илтифотро низ тавзед додааст.
Баъдан бо зудури дини ислом аввалин китобдое, ки дар бораи асосдои фаннн адабиёт ва накди адабй бадс мекунанд, рисоладои
Тарчума:
Ман бародарамро дуст медорам ва аз у руй намегардонам
Хдрчанд сухани ман ба гушх,ои ÿ кам медаромадагй шудааст.
Басо мешавад гуршруй аз руи кина нест,
Ва басо і табассумхое хаст, ки дар зераш захрханда ва бугзу хасад нихон аст. ;
Бояд зикр кард, ки амири Ишбилия Мухаммад ибни Мух,аммад ал-Муьтазид (хук'м. 434-461 х.Д.) барон афзудани шухрат ва шавкати худ шоирону олимонро ба дарбор даъват мекард ва ба онхо шароити мусоид фарохам меовард. Ибни Шараф дар ин айём аз дихати маишати рузгор танкдсй мекашид ва ба хогири дустудуи дойгохи муносиб кдсди сафари Ишбилия кард. Ва ба Ибни Рашик пешниход намуд, ки хамрох ба дарборн ал-Муътазид бираванд ва дар рузхои охири умр рузгори осудае насибашон гардад. Аммо Ибни Рашик, пешниходи дусташро напазируфт, зеро дар дарбори Ибни Мактуд сохиби иззу дох буд ва намехост боз ба оворагиву сарсонй руз бигузаронад. Ва Ибни Бассом рузхои вопасини умри Ибни Рашикро чунин тасвир менамояд: «Дар он авон овозаи шукуху шавкати дарбори ал-Муътазид ба атрофу акноф расида буд ва Ибни Рашик, шавки он дошт, ки ба Ишбилия биравад ва аз мулозимони ал-Муътазид бошад, аммо бахт уро ёр нашуд ва дон ба донофарин супурд...» [17, 1(4) 180].
Иддае аз донишмандон ва муаррихон, аз думла Халил ибни Айбек ас-Сафадй дар «ал-Вофй би-л-вафиёт» [44, 74] ва Мухаммад ибни Ахмад аз-Захабй дар «Сияру аъломи-н-нубалой» [39, 524] соли вафоти Ибни Рашикро 463 хидрии дамарй, мутобик, ба 1071 мелодй зикр кардаанд. Аммо Мухаммад Мухиддин Абдулхамид дар мукддцимаи китоби «ал-Умда» андар вафоти Ибни Рашик; чунин менависад: «... Ва дар рузи шанбеи якуми зулкдъдаи соли 456 хидрии дамарй, мутобик; ба 1064 мелодй вафот кардааст» [24, 3].
Ибни Рашик дар тули умри хеш «хамеша бо адл ва идроки худ сохиби мадом ва мартабаи баланд буд» [38, 9/45].