Жизнь и творчество Бадри Чочи

• Автор: Хайдаров, Фахриддин Наботович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 174 с.

МУНДАРИЧА
МУЬуАДДИМА
БОБИ I. ВЛЗЪИ СИЁСЙ ВА АДАБИИ ЗАМОНИ ЗИНДАГИИ
БАДРИ ЧОЧЙ
1. Вазъи сиёсии замони Бадри Чочй
2. Вазъи адабй ва фар^ангии замони Бадри Чочй
БОБИ 11. ЧАЁТ ВА ЭДОДИЁТИ БАДРИ ЧОЧЙ
1. Сайре дар таадици рузгор ва осори Бадри Чочй
2. Зиндагиномаи Бадри Чочй
3. Мероси адабии Бадри Чочй
БОБИ III. ДЕВОНИ БАДРИ ЧОЧЙ ВА МУДТАВОИ ОН
1. Девони шоир ва нусха^ои хаттии он
2. Тавсифи нусха^ои хаттй ва шар^и девони Бадри Чочй
3. Девони Бадри Чочй аз назари мундарида ва анвои назм
ХУДОС А
КИТОБНОМА

МУКАДДИ MA
Асруои XIII-XIV дар таърихи адабиёти классикии форсии тодикй чи аз назари тауаввулу тараууии назарию амалй ва чи аз диуати зууури чеурауои машуури адабй добили таваддуу аст, вале уаёти адабии ин давра аз ин тарафи масъала ба таври бояду шояд омухта нашудааст. Давраи мазкур бузургтарин симоуои адабиро ба майдон овард ва шоукориуои адабии шоёнеро пешкаши форсизабонон кард. Дудуми мутул ва оуибатуои он ба илму фаруанг ва адаб шикасти сахт оварде бошад уам, бунёди онро заиф гардонида натавонист. Аз тарафи урдуи Чингизхон истило шудани Осиёи Миёна ба авзои илму фан ва адабиёт зарбаи сахт расонид. Дар асри ХІТІ ва авоили асри XIV адабиёти форсй дар Осиёи Сатир, дануби Эрон ва Киндустон, яънс дар он кишваруое, ки дар тау ти тасарруфи мутулуо уарор нагирифта буданд, риводу равнау меёбад. Фауат дар охири асри XIV ва ибтидои асри XV марокизи адабй аз нав дар Мовароуннаур ва Хуросон руй ба пешрафт ва тараууй мениуад. Мауз дар уамин даврон, ки дар уаёти идтимоиву фаруангй радду бадалуо ва коуишу афзоишоти бештаре роид будааст, шахсиятуои бардастаи адабй зууур карданд.
Дар баробари чеурауои адабии маълум дар адабиёти нимаи дуввуми асри XIII ва аввали асри XIV шахсиятуои то кунун ба таври лозима ношинохтае низ вудуд доранд, ки сауми эшон дар тарвиду тауаввули адабиёти классики кам набудааст. Ба ин гуруу метавон шоири соуибдевон яке аз уасидасароёни машуури давраи мавриди назар Бадриддин Мууаммади Чочиро шомил кард.
Таулилу тадуиу, баррасй, муайян кардан ва омузиши уамадонибаи авзои сиёсй ва фаруангии мууити адабии он давр ауволу осор, нусхауои давовини ашъор ва махсусиятуои дудогонаи осори шоирони то кунун ба

дадди даркорй шинохтанашуда умуман ва Бадриддин Мудаммади Чочй хусусан аз думлаи яке аз вазифадои аввалиндарадаи илми адабиётшиносии муосир мадсуб мешавад. ^алли дурусту илмии масъаладои баршумурда боиси шинохти комил ва маърифати нисбатан садеде дар бораи адабиёти давраи мазкур ва рушан гаштани донунмандии тараддиёту тадаввули ботинии адабиёт дар даврадои минбаъда мегардад,
Омузиши мавзуи мавриди назар боз аз он дидат дам долиб аст, ки Бадриддин Мудаммади Чочй дар баробари содибдевон будану сабки хос доштан ва эътирофи мадоми хоссааш аз дониби бузургони илму адаб, давомдидандаи беназири дасидаи классикй бо услуби хос мебошад. Илова бар ин мазмун ва мундаридаи осори Бадри Чочй ва махсусан дасоиди ÿ басо пурмудтаво, баландмаънй ва аз дибати забон фасету равон ва дилпазир аст.
Шуруъ аз дарни XV, андаке баъд аз сарн Бадриддин Мудаммади Чочй, то нимаи аввали асри XIX муаллифони тазкирадо ва дигар сарчашмадои адабию таърихй родеъ ба рузгори шоир ва мероси адабии ÿ маълумоте додаанд, вале ахбори он до нидоят кам ва барои дадид тайин намудани мадоми адабии Бадриддин Мудаммад нокифоя мебошад. Ахбори мавдуд фадат аз ишораи ном, миддори абёти девони шоир ва баъзе намунадо аз ашъори ÿ иборат аст. Дар ин миён асари Гиёсиддин Мудаммади Ромпурй бо номи «Кошиф ал-асрор» ё худ Шарди дасоиди Бадри Чоч муътабартарин сарчашма дар шинохт ва маърифати осори Бадри Чочй мадсуб мешавад, ки дар инбора ва дарадаи омузиши рузгор ва осори шоир дар боби дуюми ин рисола ба таври муфассал баррасй ходад гардид.
Мусташридону адабшиносон аз отози, асри XX шуруъ карда, дар асоси маъхаздои хаттии мавдуд ва дабл аз дамаю беш аз дама, «Кошиф ал-асрор ё худ Шарди дасоиди Бадри Чоч», ба монанди Садриддин Айнй

маърифати дурусти он аз дисоби абдад ва истилодоти илми нудум низ хабардор бошад.
Абдулдодири Бадоюнй дар асари худ бо номи «Мунтахаб ат-таворих» (соли таълиф 1596) родеъ ба рузгор ва ашъори Бадри Чочй таваддуф намуда, меафзояд, ки Бадри Чочй илова ба девони ашъор ба номи султон Мудаммад Туглудшод манзумае бо номи «Шоднома» сурудааст, ин дорой ей дазор байт мебошад (3, 241).
Мудаммад Бахтовархон низ дар асари худ бо номи «Миръот ал-олам» дар хусуси аз тарафи Бадри Чочй таълиф гардидани «Шоднома» ёдоварй намудааст, аммо ÿ миддори абёти «Шоднома»и шоирро сию панд дазор байт медонад. Бахтовархон, инчунин афзудааст, ки Бадри Чочй дар замони худ тарафи султон Мудаммад ба унвони Фахруззамон сарфароз гардидааст (13, 645).
Мир Дусайни Дуст дар «Тазкираи Дусайни» дар хусуси рузгор ва ашъори шоир сухан ронда, овардааст, ки Бадриддини Чочй аз ватани худ ба Дедлй дар адди Мудаммадшод ибни Тутлудшод дидрат кардааст. Ÿ дар шоирй мадорати адиб дорад ва девони у иборат аз шаш дазор байт аст (14, 65).
Ризодулихони ХИД°ЯТ ДаР асари худ - «Мадмаъ ал-фусадо» рузгори Бадри Чочиро ба далам дода, суханро аз васфи зодгоди шоир отоз намудааст, чи хеле ки мегуянд: “Чоч номи шадрест аз Туркистон неку созанд ва вай (Бадри Чочй - !>{. Ф) фозилест азимушшаън, рузгоре дар Дедлй ба маддодии султон Мудаммад Туглукшод ва дигар салотини Динд ба cap мебурда ва аз хони фазлу эдсони эшон рузй мехурда. Девони вай наздики ду дазор байт аст ва дар шоирй тарзе тариб дорад» (30, 436).
Ризодулихон, инчунин, аз ашъори шоир мунтахабан даштоду хафт байт, ба таври намуна овардааст (30,436-437)