Эволюция образа дома в татарской драматургии : 1960-2000 гг.

• Автор: Батталова, Алсу Дамировна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 175 с.

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
1 булек. Эдэбиятта йорт образыньщ усеш-узгэреш юлы
1.1. Эдэбият белемендэ образ тешенчзсе Ьэм аньщ анланылышы узгару
1.2. Татар эдэбияты тарихында йорт образы
2 булек. Татар драматургиясендэ йорт образыньщ традицион кулланылышы
2.1. 1960-80 еллар драматургиясендэге узэк лейтмотив буларак йорт-нигез
2.2. Заманга бэйле йорт образыньщ мэгьнэви яцаруы
3 булек. Йорт образыньщ авангард модификациялэре
ЗЛДулэрлэр йорты моделе: тэкъдим ителешендэ уртак яклар
Ьэм узенчэлеклэр
3.2. Йорт образыньщ яда мэгънэлэре контекстында бичура образы
Йомгак
Файдаланылган эдэбият Ьэм чыганаклар исемлеге
Кереш
Хезерге эдэбият, замандаш эдиплэр тарафыннан ижат ителгэн, бугенге кеннан берничэ ай яки еллар гына аерып тора торган, чор сынавын узмаган эсэрлэр фэнни тикшеренулэр, эзлэнулэр очен материалньщ яца булуы белэн ук узенчэлекле Ьэм кызыклы. Бу материалда hap бая беренче кат яцгыраш ала, hap бая узган кеннэр эдабияты белэн чагыштыруны талап ите Ьэм алдагы тикшеренулэр ечен жирлек булып, фэнни эзлэнулэргэ дэ аеруча жаваплы якын килуне сорый. Шуна курэ дэ вакыт ягыннан кунегелгэн буленешне (1960-1980; 1980-2000 еллар) читка куеп, ике ижат чорын берлэштеру, шушы кырык ел аралыгында булып узган узгэрешлэрне тоташ кузэту эЬэмиятле табылды.
1960-2000 еллар татар драматургиясенэ килгэндэ, соцгы елларда язылган фэнни тикшеренулэр haM кузэтулэр, алардагы фикер тарлелеге аньщ махсус игьтибар талэп итуен сейли. Моньщ сэбэплэре бар. Беренчедэн, бу чор татар драматургиясе терле жанрларньщ яцарыш кичеруе, яда эдэби формалар туу белэн узенчэлекле1; икенчедэн, гасырдан артык яшэп килгэн, озын гомере дэвамында берничэ буын тамашачы Ьэм укучы тэрбиялэгэн, терле шаукымнарга бирелеп алган, алардан уз, милли йвзен саклап, ныгып Ьэм кицэеп узган татар драматургиясе шушы елларда ижади Ьэм эстетик эзлэнулэренэ йомгак ясый, нокта куя, яца дэвергэ аяк баса; еченчедэн, уз экспериментлары Ьэм ижади ачышлары белэн XXI гасырда драматургиянец усеш юлларын билгели.
Куп кенэ эдэбият белгечлэре XX гасырнын икенче яртысында татар драматургиясе башка эдэби терлэр арасында яца формаларны гамэлгэ кую, эдэбиятныц эЬэмияте Ьэм функциялэрен билгелэу яшннан алга китте дип саныйлар. Эдэби процессный узенчэлеклэре аны ейрэнугэ дэ йогынты ясамый калмый. «Бугенге эдэбиятка карата элекке традицион критерийларны куллану мэмкин тугел, бугенге эдэби барышны берсызыклы, беркатламлы итеп
1 Эхмэдуллин А Г. Офыклар кнцэйгандэ. Эдэби тэнкыйть мэкалэлэре / А Г.Эхмэдуллин — Казан- Татар кит.нэшр, 2002.— 16—25 бб.
Ьам тзмамлый. Тарих жцмерелу сэбэплэрен иска тешереп, ретроспекция ясап сейланэ.
Мена беренче булекчедэн кайбер езеклэр: «Монда hap норсэдэн иркенлек, бэхвт ацкый. Бу киц болыннарга карау белэн куцелгэ: «Мондый матурлык, мондый байлык эчендэ адэмнец бэхетсез булуы мвмкин тугелдер» дигэн уй кила», «Икенче башындагы агачлар арасыннан аслы-всле зур гына агач вйнец тснипандык хэрабэсе курена. Аныц манзарасы гаятъ куцелсез: тэрэзэлэр такта белэн томаланган, тубэсендэ калайлар, буяулары куптэн уцган, яцгырдан кугэренеп, самовар морщасы тесле челтэр-челтэр булып беткэннэр. Баскычлар янтайган, морщаларга чэукэлар, тэрэзэ башларына да кугэрченнэр оялаганнар», «Теннэрдэ монда бигрэк тэ тын була, тик ара-тирэ иломлы кош мэчебашлы ябалакньщ ачы тавыш белэн кычкыргалаганы гына ишетелэ», «Картлар исэ аныц яныннан узганда тиран уйга чумган бакчага бер карап алалар да мэгънэле гена итеп: «Бичара мирзаныц балаларына бу нигездэ рахат курергэ язмаган икэн инде...—дилэр», «Гомумэн, алар бу нигезгэ бер тэгъзыйм белэн карыйлар»п1 Ь.б. Элеге сузлар бераз узгэртелеп эсер ахырында таган бер кат кабатлана.
«Исхак мирзаныц кайнап торган оясы» жимерелу сабэбе мэхэббэткэ кенчелек, шик, усаллык аркылы тешудэ табыла. Мэхэббэтне югалту улем, насел жебенец езелуе, утарныц жимерелуе булып эйлэнеп кайта. Бу эсэрдэ да йорт образы (символ) кицая. Йорт—нигез—дворяннар—насел кебек уса барып, ул теп фикерне берничэ терле ацлау китереп чыгара.
Шулай итеп, романтик эдэбиятта йорт, аныц терлечэ кулланылышы традицион яшэу рэвешен символлаштырып кила, аны идеаллаштыручы, жимерелуенэ борчылу белдеруче эсэрлэр да языла. Йорт, эйтерсец лэ, тышкы тирэлектэн, «чит пространство» тээсиреннэн котылу юлы булып тора. Лэкин бу тар деньяга да кенчелек, усаллык угеп керэ. Йорт символы, уса барып, ил мэгънэсенэ кадэр жита.
117 Жалел С. Дим буенда: повесть Ьам хикэялэр / С.Ждлэл.— Казан: Тат кит.нэшр ,1991.— 14-15