Традиции классицизма в драматургии Гаяза Исхаки : к проблеме мотивов государственности

• Автор: Абдулбариева, Тулкунай Абдукахаровна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 173 с.

Федераль дэулэт автоном югары Ьенэри белем биру учреждениесе “КАЗАН (ИДЕЛ БУЕ) ФЕДЕРАЛЬ УНИВЕРСИТЕТЫ”

Купъязма хокукында

Абдулбариева Тулкунай Абдукахар кызы

ГАЯЗ ИСХАКЫЙ ДРАМАТУРГИЯСЕНД0 КЛАССИЦИЗМ ТРАДИЦИЯЛЭРЕ (ДЭУЛЭТЧЕЛЕК МОТИВЫНА КАРАТА)

10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжрсен алу очен диссертация

Фэнни житокче -филология фэннэре докторы, профессор

Р.К.Г аниева

Казан-2
ЭЧТЭЛЕК
Кереш
I булек. Классицизм: тарихы Ьэм фэлсэфи-эстетик асылы
II булек. Борынгы терки эдэбиятта дэулэтчелек турындагы карашларныц чагылышы
П.1. Орхон-Енисей каберташ язмаларында “дэулэт-ил-йорт” мотивы... 45 П.2. Йосыф Баласагунлыныц “Котадгу белек” поэмасында дэулэтчелек идеялэренец акыл, гаделлек, бэхет триадасы рэвешендэ
гэудэлэнеше
1П булек. Гаяз Исхакый драматургиясендэ классицизм традициялэре
Ш.1. Гаяз Исхакый иэцаты: миллият, халыкчылык карашларыннан
классицистик жанр Ьэм мотивларга таба
Ш.2. Гаяз Исхакыйныц “Ждн Баевич” пьесасы - классицистик
комедия-фарс
Ш.З. Гаяз Исхакыйныц “Олуг Мехэммэд” тарихи драмасында
дэулэтчелек мотивларыныц классицистларча гэудэлэнеше
Йомгак
Библиография

КЕРЕШ
Теманьщ актуальлеге. Ьзрбер тарихи дэвернец халыклар яшэешендэ, аныц мэдэни барышында калдырган эзе була. XX йвз башы да - татар халкыньщ иждимагый, милли, мэдэни усешендэ кабатланмас меЬим этап. Татар эдэбияты бу дэвергэ зур Ьэм катлаулы юл утеп керэ. Ул элгэреге эдэби традициялэрне, эхлакый-рухи кыйммэтлэрне саклап Ьэм юцади устереп килгэн хэлдэ, Шэрекъ Ьэм Аурупа суз сэнгате казанышларыныц очрашу урынына эверелэ, аларныц синтезы эдэбиятыбызныц идея-эстетик эчтэлегенец, сэнгатьчэ фикерлэу алымнарыныц тагын да багоына, камиллэшуенэ китерэ. Шушы процесста аерым урынны Гаяз Исхакый шэхесе Ьэм иж;аты алый тора.
Яца заман татар Ренессанс эдэбиятыныц нигез ташларын салучы атаклы прозаик, драматург, публицист, журналист, тэнкыйтьче, жэмэгать эшлеклесе, сэясэтче Ьэм милли азатлык хэрэкэте юлбашчысы Гаяз Исхакый (1878-1954) эдэбиятыбызны яца баскычка алып менэ. Аныц эсэрлэре, гасырлар дэвамында тупланып, кануни тес алган традициялэрне узгэртеп, камиллэштереп килгэн хэлдэ, XX йез башы татар эдэбиятын яца ысуллар, жанрлар белэн дэ баета. Гаяз Исхакый иждтында татар халкы яшэешенец иц моЬим мизгеллэре яктыртыла, ул заман ечен актуаль булган Ьэм хэзерге вакытта да эЬэмиятен югалтмаган юцтимагый-сэяси Ьэм эдэби мэсьэлэлэр кутэрелэ.
Г омеренец шактый елешен (тегэлрэге, утыз биш елын) Г аяз Исхакый меЬажцрлектэ уткэрэ: Аурупа Ьэм Азиянец терле иллэрендэ яшэп, бертуктамый иж;ат итэ Ьэм иждимагый эшчэнлеген терки-татар миллэтенец мэнфэгатьлэрен яклауга багышлый. Совет чорында Гаяз

Денья эдэбият белемендэ инде куптэннэн классицизм куренеше итальян, француз, немец, инглиз эдэбиятлары ечен генэ хас дигэн традицион караш яшэп килэ. Мондый аурупоцентристик карашлар рус эдэбият белеме ечен дэ хас. Шуца курэ татар эдэбият белемендэ дэ классицизм теориясе Аурупа, рус эдэбиятлары Ьэм эдэбият белеме кануннарына ждйлаштырылып ейрэнелэ.
Классицизм эдэбиятын бары тик конкрет бер тарихи чорга, аеруча француз классицизмына бэйлэп ейрэну эдэбият галимнэренец дэ, гади укучыларныц да канына сецгэн бер назэри караш булып тора. Эмма XX гасыр азагы — XXI йез башы рус эдэбият белемендэ эдэби юнэлешлэр, иждт методлары, шул исэптэн, классицизм тарихын ейрэнудэ дэ яца карашлар пэйда булды. Алда эйткэнебезчэ, А.Е.Махов Ь.б. кайбер башка эдэбиятчы галимнэр классицизм эдэбиятын терле чорлар, терле халыклар эдэбиятына хас булган “мэцгелек” куренеш дип атый.
Дерестэн дэ, классицизм Аурупа эдэбиятлары ечен генэ хас ысул булып калмыйча, Шэрекъ эдэбиятларында да киц таралган куренеш булган. Аныц урнэклэре борынгы Кытай Ьэм Ьиндстан эдэбиятларында да яшэгэн, теоретик хезмэтлэр дэ язылган; урта гасырлардагы меселман Кенчыгышы эдэбиятларында да классицистик юнэлештэ эсэрлэр язу традициясе киц таралган.
Меселман эдэбиятларында классицистик эчтэлекле эсэрлэрнец тууына борынгы грек мэдэнияте дэ, гарэплэрнец “антик чоры” дип исэплэнгэн ждйилият дэвере дэ, фарсыларныц “Авеста” заманнарыннан килгэн дини-эстетик Ьэм этик карашлары да зур йогынты ясаган.
Кат-кат искэртуебезчэ, классицизм эдэбиятыныц фэлсэфи-этик тамырлары акыл культына барып тоташа. Акыл культы башта борынгы грек философлары, аерым алганда, Гераклит, Платон, Аристотель Ь.б.