Татарская повесть 80-90-х гг. XX века : Эпоха и образ автора

• Автор: Фаттахов, Ильгам Фаилевич
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 169 с.

КАЗАН Д0УЛЭТ УНИВЕРСИТЕТЫ
Кулъязма хокукында
Фэттахов ИлЪам Файл улы
XX гасырныц 80 - 90 еллар татар повеете (чор Ьэм автор образы)
Белгечлек 10.01.02. - Россия Федерациясе халыклары едебияты (татар едебияты)
Филология феннере кандидаты диген гыйльми дерезце очен текъдим ителген диссертация
Фении зцитокче - филология феннере докторы, профессор Галиуллин Т.Н.
Казан

Эчтэлек
Кереш
Беренче булек. XX гасырныц 80 - 90 еллар татар
повестенда чор Ьэм автор образы
1.1. Чор тэрэзэсендэ автор
1.2. Авыр уткэн очен сызлану
Икенче булек. Хэзерге татар повестеныц усеш офыклары
2.1. 80-90 еллар татар повестеныц жанрлык хасиятлэре
2.2. Тематик бэм сэнгати терлелеккэ омтылып
Йомгак
Кулланылган эдэбият исемлеге
Кушымта

Кереш
Татар повестей ейрене торган чор уз эчене XX гасырнын, 80 - 90 елларын ала. Бу катлаулы борылышлар деверенде де татар едебияты, шул исептен анын, прозасы даими усеште булды. Бугенге эдеби процессларны эзлекле кузетеп баручы профессор Т.Н.Галиуллин болай дип язды: «Элегрек татар
едебиятыньщ кендеге Хэсэн Туфан белен Сибгат Хеким кулында иде. Хезер елем прозаиклар кулында»1.
Ч^емгыятьтеге демократйк узгерешлер язучыларга, едеби традициялерне йем милли узенчелеклерне саклаган хелде, халкыбызньщ тарихи уткенен дерес итеп суретлерге, миллетебезнец мейим проблемаларын кон тертибене куярга ярдем итте. Татар прозачылары, тормыш талеп иткенче, «урта» жанрньщ куп терлеренде нетиж;еле эшледелер. Ченки хезерге татар повестеныц идея-эстетик яктан баюын теэмин итуче яца этергечлер барлыкка килде.
Теманын актуальлеге. «XX гасырнын; 80 - 90 еллар татар повеете (чор йем автор образы)» диген темага диссертация язу татар едебият белеме алдында торган бурычлар белен аерылгысыз бейле, табигый ревеште шулардан усеп чыга.
Бугенге едеби везгыятьне ейрену едебият белеме фененец гомумен мейим бурычы санала. 80 - 90 еллар татар повеете фенде еле тикшерелмеген.
Шул чорда повесть жанры чыннан да аерым усеш кичерде. Бер яктан, лирика едеби мейданда яулаган урлерен югалтты,
1 Галиуллин Т.Н. Дегъва: Хикэялер, публицистика, вдэби тэнкыйть. -Казан: Татар, кит. нэшр., 1995. - 197 б.

кибэн печен (мал курмысы хезерлеу крестьянин; узегене уткен!). Аннан килеп ике пар кун итек. И Ііем де бер тальян гармун. ©стемесене.
Халык аЬ ите. Анын, саен ецгеме кыза гына»1.
М.Мейдиев повесть ларын щентеклеп ейрену анын, ия^атына хас теп сыйфатларны билгелэрге, аерып куярга ярдем итте: 1) материал сайлауда, анд якын килу Ьем аны сенгатьче суретлеу алымнары белен кабатланмас эдип; 2) повестьларыныц башыннан ахырына хетле сузылган эзме-эз меж;бури сюжет сызыгы, тоташ конфликт Ьем кульминацион теенленеш булмау; 3) повестьлары эченде автор щицел, тиз херекет ите, бер вакыйгадан икенчесене куче, лирик чигенешлер, кискен борылышлар ясый, психологик анализга киц таяна; 4) язу стиленен, характеры узгереп тора: юмор, сатира, лиризм, драматизм, кырыс реализм, ирония, гипербола, келкеле ситуациялер бер-берсе белен кушылып ките, емма кабатланмас уз еслубе саклана; 5) есерлеренде зыялы буыннардан киле торган милли моц, милли хис, моцсулык яши; 6) куру хетере, кузетученлегенец уткенлеге нетищесенде, кискен буяулар ярдеменде колоритлы образлар ия^ат ите; 7) кешенец ехлагын авыл табигате, мохит матурлыгы, хезмет белен тербияли; 8) телене нечке, кешелекле, йомшак юмор Ьем халыкчан зиреклек хас. А.Гыйлещев сузлэре белен ейткенде: «Мехеммет МеЬдиевнец теле — Илйам Шакировнын; мегърур тавышы, Ростем Яхиннын, музыкаль фантазиясе кебек сирек очрый торган милли байлыгыбыз»2.
1 Шунда ук.
2 Гыйлэжев А. Сайланып чыккан сузлэр... // Кеше китэ — жыры кала. — Казан, 1996. — 28 б.