Татарская литература Астраханского региона в историко-культурном контексте : XIX - нач. XX вв.

• Автор: Завгарова, Фанзиля Хакимовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 175 с.

ТАТАРСТАН ФЭННЭР АКЛДЕМИЯСЕ Г.ИБРАЬИМОВ ИСЕМЕНДЭГЕ ТЕЛ, ЭДЭБИЯТ ЬЭМ СЭНГАТЬ ИНСТИТУТЫ

Кулъязма хокукында

ЗАВГАРОВА Ф0НЗИЛЭ Х0КИМОВНА

Тарихи ~ мэдэни контекстта 0стерхан тебэге татар эдэбияты (XIX — XX йез башы)

10.01.02 - Россия федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэж,э алу очен язылган диссертация

Фэнни ждтэкче — З.З.Рэмиев, филология фэннэре кандидаты

Казан
Эчтэлек
Кереш

Беренче булек. Остерхан твбэге: икътисали-ижтимагый 19 узгэрешлер hdM мэленият

§1. Татарлар яшегэн тебэклер арасында бстерхан
§2. Янарыш херэкете Иэм бстерхан татар меденияте
формалашу
Икенче булек. дстерханла татар элебияты
§1. бдеби проиессларны беялеу методикасы
§2. Татар едэби барышы жирлегенде
бстерхан едэбияты
Йомгак
Файлаланылган чыганаклар Иэм алэбият исемлеге
159-1756.
Кереш
Татар эдэбиятынын купгасырлык катлаулы тарихы бар. Бугенге кенгв бу тарихнын утквн юлы шактый ачык кузалланып, эдэбиятта эз калдырган шахеслер ижаты табылган, танылган, баялвнган дия алабыз. Биграк та сонгы еллар татар тарихын, мэданиятен гена тугел, адэбиятын айрэнуда да “борылыш вакыты” хасид ита. Ченки XX йознен 80 еллар башына татар эдэбияты гомуми барыш буларак кузалланып, анын усеш-узгэреш баскычлары да кузатеп узылды, аерым язучылар ижатынын шул барыштагы урынын билгелэп, ижат узенчэлеклэрен жыю характерында эш алып барылды. Нэтижа буларак татар эдебияты тарихынын 6 томлыгы донья курде.
Лэкин ислам мадэниятенен янадан тергезелуе, татар галимнэренен хезмэтлэре халыкка кайтарылу, дэулэти Ьэм шэхси архивларда сакланучы борынгы чит илгэ киткэн язучылар мирасы кин катлау укучыга тэкъдим ителу эдэбиятчылар алдына яна бурычлар куя.
бдэбият тарихын ейрэнунен колачын кинэйту, мона кадэр куз уныннан читта калып килган олкэлэрга игътибар иту кирэклеге кон кебек ачык. Шул исэптэн, татарлар яшэгэн тобэклэрдэ эдэбият формалашу, жирле язучыларнын эсэрлэрен анализлап, гомуми эдэби проиесска кертеп жибэру актуаль мэсьэлэ булып кутарелэ.
Буген Татарстанда Иам Расэйдаге татарлар яшэгэн тобэклэрдэ барган милли хэрэкэт-узгэрешлэр куп яктан миллэтнен 1917 елга кадэр булган хэл-халэтен хэтерлэтэ. Территориаль Ьэм милли-мэдэни автономия, халыкнын

Дини реформатордык херекетенен башланып китуе гадим бем шагыйрь, фикер иясе Габдерэхим Утыз-Имэни эл-Болгари (1754-1834) исеме белен бейле. Беренче карашка, автор уз есэрлеренде динне ныгыту, селаметлендеру ечен жан ата. Меселен, узенен “Заманнын мебим билгелере” исемле поэмасында халык гыйлем турында узе кайгыртырга, наданлыгын бетерерге, бенерле булып, гаилесен туйдыру турында уйларга тиеш икенлекне, чын иманнын нигезенде беркемнен намусы ятканын ейте. Терле дини йолалар, естэме анлатма-язмалар белен катлауландырылган ислам дине тугел, е чиста ата-бабалар дине гене чын иман икенлеген ассызыклый.
Лекин шул ук вакытта купсанлы поэмаларында рухани мираска тенкыйди караш киреклеген ассызыклый. Анынча, шул вакытта гына кеше уз фикерен белдеруде ирекле, уйланырга бем икеленерге, хакыйкатьне табарга селетле була. Укыган, гыйлемле кешелерне жиде дережеге булеп, бары тик межтебидлер-местекыйль фикер йерте алучыларны гына чын галим дип белдере1.
Татар жемгыятен ехлакый селаметлендеру, камиллештеру хакында уйланып, автор туганлык тешенчесене мережегать ите. Й.Г.Нигъметуллина фикеренче, бу тешенчеге символик мегъне сала, “халыкнын рухи бердемлеге, миллет турында сейли’’2.
Утыз-Имени XVIII йоз ахырында кутерген елеге дин бем ехлак, тербия, тормыш гыйлеме, халыкнын рухи берлеге кебек месьелелер XIX йез башында Габделнасыйр
1 Утыэ-Имэни Т. Шигырьлэр Ьэм поэмалар. — Казан: Тат.кит.кэшр., 1986. - Б
2 Нигматуллина Ю.Г. Типы культур и цивилизаций в историческом развитиии татарской и русской литератур. — Казань: Фэн, 1997. — С.