Художественная картина мира в творчестве Габдулгазиза Мунасыпова

• Автор: Тухватова, Гузель Фардиновна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2011
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 184 с.

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
Беренче булек. XX йез башы татар халкы тормышында Г.Монасыйпов шэхесе
1.1. Язучыньщ тормыш Ьэм юдат юлы
1.2. Г.Монасыйповньщ иясгимагый-сэяси эшчэнлеге
1.3. Г.Монасыйпов — публицист
1.4. Тэнкыйди эшчэнлегенец теп юнэлешлэре
Икенче булек. Г.Монасыйповньщ эдэби иж;атында донья сурэте
2.1. Нэзари термин буларак “донья сурэте” тешенчэсе
2.2. Г.Монасыйпов шигырьлэрендэ донья сурэте
2.3. “Имчелэр корбаны” драмасында искелек Ьэм яцалык керэше
2.4. Хатын-кыз бэхете Ьэм чынбарлык оппозициясе
0ченче булек. “Таранчы кызы, яки Хэлимнец беренче мэхэббэте” романында донья сурэте
3.1. Романнын, язылу тарихы
3.2. Эсэрнец ейрэнелу тарихы
3.3. Романныц тарихи-фольклор катламы
3.4. Романтик катламда мэхэббэт концепциясе
Йомгак
Кулланылган эдэбият Ьэм чыганаклар исемлеге,

КЕРЕШ
Теманыц актуальлеге. Татар язма эдэбияты тарихында XX гасыр башы узенчэлекле урын алып тора. Татар халкыньщ иждимагый карашлары кицэю, милли узацы усу, милли азатлык хэракэте кечэю йогынтысында, кеше яшэешен тасвирлауньвд XIX гасыр мэгърифэтчел реалистик традициялэре, гасырлар буе тупланып килгэн фикри, мэдэни байлыгыныц куэте Ьэм Беренче рус инкыйлабыныц шифалы жцллэре тээсирендэ XX гасыр башында татар эдэбияты узенец югары усешенэ ирешэ, Ренессанс кичерэ. Бу хэрэкэт татарныц милли кутэрелешен, рухи-мэдэни сиксрешеїі гэудалэндерэ, килэчэк усеше ечен этзргеч Ьэм ышанычлы нигез була. “XX йез башы татар эдэбияты барлык куп гасырлык усешкэ йомгак ясый, аньщ барлык моЬим узенчэлеклэрен бергэ тойни Ьэм яца шартлар нигезендэ трансформацияли”1.
Бу чорда миллэт темасын узэккэ куйган эдэбиятньщ идея-эчтэлеге кицэя, яца формалар, алымнар белэн баетылган югары сыйфатлы эсэрлэр туа, туган халкын, миллэтен ирекле, бэхетле итеп курергэ ашкынып торган яца шагыйрьлэр, язучылар гоцат мэйданына чыга. Кайбер мэгълуматларга Караганда, егерменче гасыр башында юцат итеп, матбугатта чыгыш ясаган шагыйрь, прозаик, драматург, тэрж;емэче, публицист, тэнкыйтьче Ьэм балалар язучыларыныц гомуми саны сигез йозгэ ж;итэ2.
Эмма, кызганычка каршы, “соцгы елларда бу дэвер эдэбиятын ейрэнугэ бэйле байтак хезмэтлэр донья куругэ карамастан”3, элеге байлыкныц бугенге конгэ кадэр тиешенчэ ейрэнелмэгэн елкэлэре, “ак
1 Хисамов Н. Татар эдэбияты тарихында XX йез башы шигьрияте / Н.Хисамов // Хисамов Н. Хэтер сагында: эдэби-фэнни мэкалэлэр, ищат портретлары Ьэм публицистика. - Казан: Мэгариф, 2004. -Б.247.
2 Рэмиев 3. Кереш // Татар шигьрияте: XX гасыр башы / Тозуче З.Рэмиев. — Казан: Мэгариф, 2004,-Б.4.
3 Закиржанов Э.М. Янарыш юлыннан (Хэзерге татар эдэбияты белеме мэсьэлэлэре) / Э.Закиржанов. - Казан: Тат.кит.нэшр., 2008. - Б.99.

комачауларга тырышалар, ачылган очракта да аца большевистик юнэлеш бирергэ омтылалар1.
1918 елда Габделгазиз Монасыйповньщ сэяси эшчэнлеге “Болак арты республикасы” ■ Ьэм Меселман революцион штабы белэн бэйле. Элеге болганчык чорда ул меселманнарныц иреге, бердэмлеге ечен керэшен дэвам итэ, терле катлаулы, авыр вакыйгаларны чишуне уз естенэ ала, тормышын аямыйча куйган максатларына омтыла.
20 нче елларда хаксызга “контрреволюция оясы”, “бандалар оешмасы” дигэн тамгалар тагылган милли оешмаларныц, азатлык сэхифэлэренец берсе-“Болак арты республикасы”. XX гасыр ахырында иждимагый фикер узгэрсэ дэ, 1918 елныц февраль-апрелендэ татарларныц милли-демократик хэрэкэтенец Казандагы узэге булып торган элеге хэрэкэттэ эле Ьаман да ак таплар кала бирэ.
Илдэ Совет хокумэте урнашкан вакытта, татар халкы узенец дэулэтчелеге хакында рэсми рэвештэ бары бер генэ проектны яклый -милли-мэдэни мохтарият. 1917 елныц 1-11 маенда Мэскэудэ уткэрелгэн “Бвтенроссия мвселманнарыныц беренче корылтае”нда Ьэм 1917 елныц 17-2 августында Казанда жыелган “Бетенроссия мвселманнарыныц икенче корылтае”нда билгеле бер территориялэре булмаган халыкларга, шул исэптэн, татарларга да, милли-мэдэни мохтарият тезу хокукы биру мэсьэлэсе тикшерелэ, дискуссиялэр була.
Икенче корылтайда эчке Россия Ьэм Себер терки татарларыныц милли-мэдэни мохтариятен тезу декларациясе кабул ителэ, мохтарият нигезлэрен эшлэу ечен комиссия сайлана. С.Максуди жцтэкчелегендэге милли-мэдэни мохтарият нигезлэрен эшлэу комиссиясе 1917 елныц июленнэн Казанда Ьэм август аеннан Уфада эшли. Эмма дурт гасырдан артык узенец дэулэтчелеге хакында хыялланган татар халкын милли-мэдэни нигездэ генэ берлэнгу канэгатьлэндерми, ул территориаль яктан да азат, ирекле булырга тели. Ьэм Милли Мэждес утырышында, милли-мэдэни
1 Безнек тавыш. - 22 декабрь. - №58.