Поэтика творчества Хасана Туфана

• Автор: Садыков, Равиль Хасаншович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2005
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 193 с.

ТАТАРСТАН Ф0НН0Р АКАДЕМИЯСЕ Г. ИБРАКИМОВ ИСЕМЕНД0ГЕ ТЕЛ, 0Д0БИЯТ КОМ СОНГАТЬ

ИНСТИТУТЫ

ХОС0Н ТУ ФАН ШИГЪРИЯТЕНДО С0НГАТБЧ0 ТАСВИР

10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжэ алу очен язылган диссертация

Садыйков Равил Хэсэнша улы

Фэнни житэкче: филология фэннэре докторы, профессор Хисамов Нурмохэммэт ШаЬвэли улы
Казан

ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ
Булек 1. Хэсен Туфан шигьриятенда поэтик алымнар
1.1. Шигырь текстларында металогик алым
1.2. Шигырь текстларында автологик алым
Булек 2. Хесэн Туфан иждтында шигырь гармониясе
2.1. Шигырь текстларында поэтик синтаксис
2.2. Шигырьнец ритмик тезелеше
2.3. Шигырь гармониясен тудыру чаралары арсеналы
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ
КЕРЕШ
Хезмэтнец актуальлеге. Туфан ижаты татар эдэбияты кебек бай тарихлы hoM традицияле адэбиятта, гадэттан тыш катлаулы Ьэм киеренке чорларда, ярты гасырдан артык вакыт давамында сафлар алдындагы байракчы булып бара алды. Нык рухлы, хезмэт сеючэн зат кына мондый бурычны кутэрергэ сэлэтле. Туфан узенец шундый ныклыкка ия булган талантлы шэхес иканен исбатлады. Нэтижэдэ, нинди гена шартларда да ул эдэбиятыбыздагы жаваплы миссияне кулыннан тешермэде гена тугел, аны hap яда этап биеклегендэ яцартып, устереп, ныгытып алга илтугэ иреште.
Туфан стиль, суратлэу чаралары ягыннан да татар поэзиясенда бетенлэй оригиналь, узенчалекле юл ачты. Аньщ шигьри сейламе, интонациясе ук башка иде. Ул узенец конкретлыгы, ачыклыгы белэн кузга ташланып тора торган сурэтлелекка омтылды, хэтта кузга куренмэс нэрсэларне, сынга кучереп, кул белэн капшап карардай предметам куренеш рэвешенэ кертэ торган булды. Ул тормышта куз инли алмаслык зур нэрсэлэрнец бер карауда куцелга сыйдырып алырлык жыйнак сурэтаэрен ижат итте.
Утызынчы еллар башында шагыйрь ижатында яда авазлар яцгырап китте. Бу бигрэк та аныц “Ак каен” исемле шигырендэ ачык ишетелде. Мода хатле ул, поэзиясенед халык ижаты белэн байлэнгэн ягын алганда, кубрэк мэкальлар, айтемнэр, экиятаэр традициясен устереп кила иде, “Ак каен”нан башлап, шагыйрь халыкныд лирик жыр традициялэренэ кубрэк йаз бирэ башлады. Бу аныц уз суратле фикерлевен халык куделе белэн якынрак, тирэнрэк бэйларгэ телэвеннэн кила. Классик поэзиянед да хэзер ул шушы халыкчан ягына кубрэк тартыла, аньщ шушы сыйфатына кубрэк соклана. Лэкин бу елларда шэхес культыныц яман тээсире кечэеп кита, ул

урнэклэре буенча шигырь тезслсше серлорен ейрэндем... Ьэм кетмэгэндэ В.Маяковскийньщ гажееп ижаты мавыктыра башлады”. 1 Хисамов Н.Ш.
X. Туфанны XX гасыр татар шигьриятенец икенче бер титаны дип атады
Хэсэн Туфан - XX йез татар шигьриятенец Тукайлы, Дардемэндле, Сегыйть Рамиевле дэвереннэн соцгы усешенда Такташлы чорны узган иц зур шагыйрьлэрдэн берсе. Гасырньщ 60 нчы елларыннан башланган шигьрият яцарышында ул узэк урынны биладе, татар шагыйрьлэренец узенчалекле буыны формалашуга халиткеч тээсир ясады.
Аныц гражданлык батырлыгы, тиран милли гамь белан сугарылган Ьэм компромиссыз инсани гаделлек талэбен эченэ алган шигьрияте узенец актив ижтимагый пафосы белан турыдан-туры Тукайдан усеп чыкса, лирикасыныц фэлсэфи тирэнлеге, шигъри тасвир жэЬэтеннэн тыгыз тэнле сэнгати куренеш булуы, Ьичшиксез, Дэрдемэнд мэктэбеннэн кила.
Хэсэн Туфан шигъриятендэ денья эдэбиятыньщ, Шэрекътэ булса -Рудэки, Гомор Хайям, Бабурлар традициясе; Кенбатышта булса - Ьоте, Ьэйне шигъри даньясы; руста булса - башлыча Тютчев, Фет, Сергей Есенин казанышлары бергэ урелеп чагыла. Хислэр бэрелешенец драматик-трагик коллизиялэре исэ Шекспирдэгечэ калку Ьэм кочле яцгыраш ала.
Узенец шэхси язмышында тетрэндергеч тиран фажигалэр кичергэн шагыйрь татар халкына Ьэм денья укучысына гаять гыйбрэтле сангати -рухани ачышлар калдырды, денья барышына кагылышлы галэми кицлектаге тиран Ьэм кечле сораулар куйды. Ул тарихта узенец яшэучэнлеген жуймаган инквизитор белан тартышты, Ьегел белан бэхослэште, язмышьшыц драматик мизгеллэрендэ Овидий Назонны куз алдына китерде. Ул - чын мэгънэсендэ
1 Туфан X. Давыллы еллар лирикасы. Казан, 1970, 15 б.
2 Хисамов Н.Ш. Хатер сагында. Казан: Мэгариф, 2004, 340 б.