Поэтика произведений Гумера Баширова

• Автор: Рашитова, Назифа Мухлисулловна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 159 с.

Россия Федерациясенец мэгариф Ьэм фэн министрлыгы Югары Ьонэри белем биру дэулэт мэгариф учреждениесе “Татар дэулэт гуманитар-педагогика университеты”

Кулъязма хокукьшда

Рашитова Нэзифэ Мохлисулла кызы

Гомэр Бэширов эсэрлэренец поэтикасы

10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэж;э алу очен язылган диссертация

Фэнни житэкче: филология фэннэре докторы, профессор Ф.Г. Галимуллин

Казан

Эчтэлек
Кереш
Беренче булек
Г. Бэширов эсэрлэренен поэтик жирлеге
Икенче булек
Г. Бэширов эсэрлэренен текст тукьшасында халык авыз
ижатыныц сэнгатьчэ чаралары
2.1. Мэкаль-эйтемнэрнец кулланылыш узенчэлеге
2.2. Халык жырлары, такмаклар, менэжэт Ьэм бэетлэрнец
эстетик вазифасы
2.3. Сэнгать алымы буларак легенда-риваятьлэр Ьэм
экиятлэр
вченче булек.
Г. Бэширов эсэрлэрендэ поэтик жирлек тудыруда этнографик
элементларнын роле
Дуртенче булек.
Г.Бэширов ижатыныц стилистик узенчэлеклэре
4.1.Мэгънэ эчтэлегендэ эмоциональ-экспрессив Ьэм стилистик тесмере булган образлы суз Ьэм сузтезмэлэрнец сурэт ясау узенчэлеге
4.2.Поэтнк чара буларак мэгънэ эчтэлегендэ эмоциональ-
экспрессив тесмер булмаган суз Ьэм сузгезмэлэр
Йомгак
Файдаланылган эдэбият исемлеге

Кереш
Теманын, актуальлеге. Поэтика тешенчэсе эдэбият белеме фэне очен яца тешенчэ тугел. Аныц барлыкка килуе бик борынгы дэверлэргэ, Аристотель хезмэтлэренэ ук барып тоташа. Поэтика фэненец кысалары кицлеге, бу термин астында эдэбият белеме фэне Ьэм аньщ аерым булеклэре дэ атлып Меру бераз катлаулылык тудыра. Аерым язучы шцаты турында суз барганда, билгеле, ул беркадэр таррак мэгьнэ алып, эсэрнец сэнгатьчэ эшлэнеше, теле, сурэтлэу чаралары белэн тэцгэл килэ. Шулай да эдэби эсэргэ бэя биргэндэ анын, берботен булуын истэ тотып эш йертергэ кирэк. Эсэрнец идея-тематикасы, эчтэлеге Ьэм аны укучыга ж;иткеру чаралары бербетен булып, берсе икенчесенэ ярашып, ботенесс бер максатка хезмэт иткэндэ генэ уцышлы иж;ат жцмеше туа.
Эсэр поэтикасыныц бер елешен тэшклл иткэн сюжет узенчэлеклэре, структурасы Ь. б.турыдан-туры эдэбият белеменэ карый. Э менэ эсэрнец теле, лексик катламнары, сурэтлэу чаралары кебек влкэсе тел белеме белэн керешеп китэ. Язучы и жаты и максатчан рэвештэ поэтик яссылыкка салып ейрэнмэгэндэ, боларныц Ьэммэсе дэ бердэй яктыртылып бетми. Эдэби эсэрлэргэ бэя биргэндэ купчелек очракта аныц сюжет композициясенэ, идея-тематикасына, иж;ат алымнары, стиленэ, жанрына игътибар бирелсэ дэ, поэтик чараларга естэнрэк кенэ карала. Э менэ эдэбият галиме Й.Нигъмэтуллина эдэби эсэрне структур елешлэргэ таркатуныц узенчэ иерархик моделей тэкъдим итэ. Беренче дэрэждгэ ул поэтиканы куя. Аца галим поэтик ассоциациялэрне, троплар системасын Ьэм эдэби телне кертэ1.
Гомэр Бэширов — узенец юцаты белэн егерменче гасыр эдэбиятыныц алтын фондын тэшкил иткэн, халкыбызныц рухи тормышы Ьэм мэдэнияте тарихында тирэн эз калдырган олы шэхес. Ул - чын мэгънэсе белэн талант, узендэ булган барлык кочен да туган халкына хезмэт итугэ багышлаган
'Нигматуллипа Ю.Г. Методология комплексного изучения художественного произведения. — Казань, 1976. -С.

эсэрнец - Т0П герое Нэфисэ образы рухи ныклыгы, хезмэт соючэнлеге, башкаларны оештыру, ышандыру сэлэтенэ ия булуы белэн аерылып тора. Автор Нэфисэнен бу сыйфатларын ачу юлында мэкаль-эйтемнэрнен сурэт, характер тудыру кеченнэн гаять оста файдалана. Алар ярдэмендэ ул Нэфисэнен уз коченэ Ьэм акылына ышануын да, тапкырлыгын да, уз олешенэ тигэн кайгы-хзсретне бегелми кутэрэ алуын да, хатын-кыз горурлыгына тап тошермэвен дэ, узмаксатларына бару юлында кыенлыклардан куркып калмавын да Ьэм башка бик куп матур сыйфатларын да ача алган.
Нэфисэнен ин кадерле кешесе — ире Газиз Боек Ватан сугышында Ьэлак була. Нэфисэ бу зур югалтудан туган кичерешлэрен автор тубэндэгечэ гэудэлэндерэ: “И, Газиз, Газиз... уземнец ярым итеп сине сайлаган идем. Икебез дэ бэхетле булабыз, бутэннэрне дэ бэхетле итэрбез дигэн идем. Ай бипде. кояш купсенде. атылган йолдыз тесле, бер балыктыц да, синдец...” (1т., 129 б). Бу очракта образлылык тудыру очен автор табышмак формасыннан зщади файдаланган. ”Ай бирде, кояш алды” (Чык) табышмагы Нэфисэнец Газиз белэн бергэ уткэргэн бэхетле мизгеллэренен бик кыска булуын образлы ж;иткеругэ ярдэм итэ.
Кунеле ачы кайгы-хэсрэт белэн тулы бер мэлдэ — ире Газизнен сугыш кырында улу хэбэре килгэч - эш белэн онытырга тырышып йергэн вакытта Нэфисэ яшьлек дусты Зиннэтне очрата. Шул вакытта Нэфисэнен кунелендэгесен кыска Ьэм анлаешлы итеп щиткеру очен автор менэ нинди отышлы юл таба. Нэфисэ Зиннэткэ нэкъ халыктагыча - кыска Ьэм ачык итеп ж;авап кайтара: “Нэфисэ, сузне тизрэк очларга тепэп, иелэ-бвгелэ, улэн йолкыштыргандай итте. - Уткэндэге — суткэн. встенэ улэн ускэн” (1т., 179 б.).
Бу унайдан авыл халкына биргэн ждвабында да шул халыкча кыскалык гэудэлэнеш ала. Нэфисэ узен башкага димлэучелэргэ: "Татауга толмач киуэкми, ни эшлэргэ кирэген мин узем дэ белэм! ”(1т., 194 б.) - дип, ярым