Поэтика прозы Хасана Сарьяна

• Автор: Макарова, Венера Файзиевна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 174 с.

Казан дэулэт педагогика университеты

Хэсен Сарьян прозасыныц по этик асы

10,01.02. — Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология феннэре кандидаты дигвн гыйльми дэрээцэгэ двгъва итеп язылган диссертация.

Кулъязма хвлендэ

Макарова Венера Фэйзи кызы

Фэнни гцитэкче — филология фэннере докторы, профессор Галимуллин Фоат Галимуллинович
Казан

Э Ч Т Э Л Е К

Кереш
Беренче булек. Характер тудыру поэтикасы
1. Характер тудыруда тирелекнен, роле
2. Куцел деньясын биру узенчалеклэре
Икенче булек. Караш катламнары
1. Язучынын, милли тарих, тел, дин масьэлелврена карашлары
2. Реаль чынбарлык Ьам тасвир тиранлеге (заманга
караш Ьам аны чагылдыру узенчалеклере)
вченче булек. Язучыньщ сатира-юмор осталыгы
1. Х.Сарьянныц юмористик хикаяларенда келке чаралары.
2. Сатира алымнары
Йомгаклау
Эдебият исемлеге

К Е Р Е Ш
Сиксаненче еллар уртасыннан илебезда ия^тимагый-сеяси Ьэм рухи елкалэрда барган узгэрешлар нэтижэсенде татар халкыныц тарихын, рухи мирасын бернинди чиклэулэрсез, хакыйкатьтэ ба-рынча тикптеру йэм баялау мемкинлеге ачылды. Яца шартларда эдзбият тарихын Ьэм аерым язучылар ия^атын, моца кадерге идеологик кысалардан арындырып, объектив рэвешта, бигрэк та тари-хилык Ьам милли караштан торып айрану дэвам ита. Деросен эй-тергэ кирек, адэбият фэненда суз сангатебезнен, “совет чоры” диган елешен баялау гпактый авыр, четерекле эш булып чыкты. Ченки “социалистик реализм” адабияты — катлаулы куренеш. Яца шаукымга ияреп Ьам объективлыкка хилафлык итеп, щиде дис-тэдеп артык ел эчендэ тудырылган мирасны тулаемы белэн инкарь иту юлына басу дерес булмас иде. Бич шиклэнми ейтергэ мамкин: совет чоры адабиятыньщ уз классикасы, олы казанышлары бар. Ул, ксмпэрдер эйтерга телэгэнчэ, тулаем социологизмга гына кай-тып калмый. Шулай ук социологизмны эстетик категория буларак тамам кире кагу юлына басу дерес булмас иде. Г.ИбраЬимов, К.Нвщми, М.Галау, Г.Бэширов, Ф.Хесни, И.Гази, М.Эмир йэм башкалар каламе белен тудырылган эсэрлэр моны аермачык курсэтэ. Бу традицияларне Н.Фаттах, Э.Баянов, М.МэЬдиев, Г.Ахунов, А.Гыйлвж;евлэр, заман талэбена туры китереп, алга таба давам иттерделэр. Алар арасында, хаклы равешта, Хасан Сарьян исемен да курабез (1930-1978).
Хасан Сарьян да — шушы катлаулы дэвернец бер талантлы адибе. Аныц ия^атын уз заманы адабияты контекстында карау шул
1 Ресми документларда Хесвнов Сарьян (Сарыжан) Салихжан улы.

ныд фаздигасе — икесе ике нерсе. Раббани улемен тэнкыйтьче Ф.Зелкарней чор чолганышы белен тыгызрак бейленеште ацлата. “Раббани утлар, сулар кичкэн, здир здимертеп, авыл массштабла-рыннан Караганда, хетта колач белен яши торган кеше” (91 б.). Тенкыйтьче шундый кешенед эчуге бирелу себеплереннен очраклы булганнарын да, мездбурият нигезенде туганнарын да курсете. Бе-ренче карашка субъектив як естенлек ала: Раббаниньщ караш офыклары тар. Ул уз тиресендегелерне гене куреп яши, шуннан чыгып кына фикер йертэ. Тормышыньщ шактый авырлык белен гене баруы да шуннан киле. Янешесенде ейбет кешелер булуына, тырышып эшлевене карамастан, Раббаниньщ тормышы нигедер яхшырмый. Чикле фикер йертуе нетиздесенде, елбетте, моныц себебе зуррак нерседе икенен — здемгыятьтеге тертиплер белен шартланганын ул адламый. Раббани кебек беркатлы кешелер кон-крет уйлый, себеплернед куренеп торганын гына эзли. Алда якты-лыкны шейлемеу нетиздесенде реаль каршылыкны куре алмаудан газдиз булган кешенед илЬамлы хезметке стимулы бете, ул тыры-шуныд мегънесен ацламаудан газаплана. Янындагы кешелернед ейбетлегене, уз-узене, деньяга ышанмый башлый. Шехеснед кече таркала. Моннан инде эчкечелекке де ерак калмый. Бу ямьсез куренешнец аяныч натизделерге китеруе турында язылган есерлер-де гадетте серхушлерне булдыксыз, ехлакый яктан таркалган, тубен тегереген кешелер итеп курсетелер. Раббани исе андый тугел. Ул — чын мегънесенде хезмат кешесе. Яшьтен эшлеп, тор-мышныц ачысын-течесен куреп ускен. Аек чакта ул намусына тап тешерми (Салларны алып кайтканда деулет милкене кул тидерми. Катер ечен уз кесасеннэн тулеп булса да, салны сау-имин килеш алып кайтып здиткере. Энелерен кайгырта). Аталары аракы эч-меген, аналары эчкен табынга утырмый. бсерде геройныд эчуге