Особенности развития башкирской прозы второй половины XX века

• Автор: Гареева, Гульфира Нигаматовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 436 с.

БАИШОРТ Д0УЛ0Т УНИВЕРСИТЕТЫ

"КУЛЪЯЗМА ХСЖУЕЫНДА

Г0Р0ЕВА Г0ЛФИР0 НИЕ0М0ТОВНА

XX БЫУАТТЫЦ ИКЕНСЕ ЯРТЫЬЫНДАЕЫ БАШКОРТ ПРОЗАЬЫНЬЩ УрЕШ УЗЕНС0ЛЕКТЭРЕ

Специальность 10.01.02 - «РФ халыктары э?эбиэте» (башкорт э?эбиэте)

Филология фэндэре докторы гилми дэрэжэЬенэ диссертация

Гилми консультант — филология фэндэре докторы, профессор Г.С. "Кунафин

ефо-2010
Инеш.
ЙвКМЭТКЕЬЕ

Беренсе булек. XX быуаттьщ икенсе яртыЬындагы башкорт прозаЬыныц теп идея-художество йунэлештэре Ьэм ысынбарлыкты сагылдырыу принциптары
1.1. Дэуер?ец социаль-эхлаки йекмэткеЬе Ьэм бегенге кен ысынбарлыгын художестволы сагылдырыура яцы алымдар
1.2.Кеше Ьэм тэбигэт берлеге концепцияЬы
1.3. Конфликт типтары Ьэм ысынбарлыК сагылышы
1.4. Идея-эстетик йекмэтке Ьэм стилдэр синтезы мэсьэлэлэре
1.5.Тарихи ысынбарлыКтыц художестволы Ьынланыш уденсэлектэре

Икенсе булек. XX быуаттьщ икенсе яртыЬындагы сэсмэ эрэр?эр?ец сюжет-композиция королошо уренсэлектэре
2.1. Бер ЬырыКлы (хронологик) Ьэм куп ЬырыКлы сюжет
типтары
2.2. Тартмалы, ретроспектив Ьэм монтажлау алымдарына нигерлэнгэн композиция королошо
2.3. Контраст алымга ниге?лэнгэн композиция королошо
2.4. Сюжет олоштэре Ьэм сюжеттан тыш элементтар
0СОНСО булек. 1950-2010 йылдар башкорт прозаЬында шэхес концепцияЬы Ьэм
герой типтары
3.1.Ябай хермэт кешеЬе Ьэм етэксе герой образдары. Керэшсе шэхес Ьэм
замандаштыц катмарлапггырьшган характер тибы
3.2 Халыктыц терло Катламдарын сагьшдырган герой типтары
З.З.Азатлык ЬаКсыЬы Ьэм тарихи шэхестэр концепцияЬы
Иомгаклау
Файраланылган эрэбиэт исемлеге
ИНЕШ
Проблеманыц актуаллеге Ьэм ейрэнелеу кимэле. Эрэбиэт гилеменец ер-яцы эрлэнеурэрендэ тулыЬынса инде тамамланган XX быуаттагы эрэби процесты ейрэнеу ихтыяжы тыуыуы кургэ бэрелерлек куренешкэ эйлэнде. Ьуцгы тиртэ йылдар эсендэ ижад ителгэн эрэррэррэн генэ куренеуенсэ лэ, эрэбиэттэ кардиналь ургэрештэр бара. Метод Ьэм стиль проблемаларын, ысынбарлыкты сагылдырыу принциптарын, сюжет-композиция, поэтика мэсьэлэлэрен, герой концепцияЬын ©йрэнеу ихтыяжы, эрэбиэттец теп категориялары буларак, законлы рэуештэ алгы планга сыга.
XX быуаттьщ икенсе яртыЬындагы эрэбиэттэ терле эстетик системалар ур-ара аралашып, ярашып йэшэй, туКтауЬыр динамик ургэреусе ысынбарлыкты танып белеу, замандаштаррыц яцырган рухи торошон, эхлаки-фэлсэфэуи, рухи-эстетик тэжрибэЬен, донъяны яцыса кабуллауын художестволы яктыртыу йэЬэтенэн интенсив ижади эрлэнеурэр бара. Башка милли эрэбиэттэррэге Ьымак уК, башкорт эрэбиэтендэ лэ жанр Ьэм стиль дифференциацияЬы, рус, европа эрэбиэттэренэ Караганда, тотороклорак ЬаКлана, традиционлык кесло. Эммэ тэурэ СССР, Ьуцынан Рэсэй ФедерацияЬыныц дейем бер мэрэни пространствоЬында башка эрэбиэттэр менэн дэ тыгы? аралашып, у?-ара йогонто кисереп йэшэу дейем эрэбиэт эстетикаЬыныц теп элементтарын кабул итеугэ этэрэ, яцы художество тенденцияларына ылыгыу бара, идея-тематик, композицион-структур, жанр-стиль, художество-эстетик елкэлэррэ терле кимэлдэге Ьэм сифаттагы ургэрештэр курэтелэ.
Проза - эрэбиэттец уреш кимэлен курЬэтеусе эрэби тер. XX быуаттьщ икенсе яртыЬындагы проза эрэбиэт урешендэ бик меЬим этап булып тороуы бэхэс уятмай. Башкорт эрэбиэтендэ лэ проза уренец эре кулэмле жанррарында - повесть, романдарра югары Караныштарры сагылдырры, художестволы процестыц уренсэлекле Ьыраттары хикэйэлэусе жанррарра уцышлы

Повестыц теп идеяЬы у? хермэтенэн йэм Ьэм тэм тапкан кеше генэ лэззэтлэнеп йылмая ала тигэн фекерде рарлаудан гибарэт. «Ауылым юлы» повесында
Н.Мусин юл торолешо проблемаларын эхлаКи бэрелештэр аша хэл итэ. Терелеш мэсьэлэЬе кешелэр араЬындагы менэсэбэттэргэ, хермэткэ, башкарган эшкэ тэрлесэ Караштарга барып тоташа. Повестагы эпик Ьулыш лирик тон, киркен публицистик пафос, фэлсэфэуи фекеррэр менэн урелэ. Конкрет бер ауыл эргэЬендэге юл торолешо аша тотош илдец барган юлы дейемлэштерелэ. Айырым бер конкрет геройрыц шэхси я?мышыныд тотош халык тормошондагы меЬим ижтимаги-социаль вакигалар менэн тыгы? бэйле тип курЬэтелеуе повестыц эпиклыгын тэьмин итэ. Герой ацында ул тормош юлдарыныц, кешелэр ярмышыныц торлелеге менэн ауаздаш итеп Кабул ителэ. Шулай итеп, типик производство эрэренэн был повесть Ьэлмэк фэлсэфэуи йекмэткеЬе, публицистик Ьэм романтик пафосы, ассоциатив яцтырашы менэн айырылып тора.
Э.Хэкимдец «Гелбикэ» повесында ташсы Ьонэренэ эйэ булырга, у? кулдары менэн яцы йорттар, гузэл Ьарайрар Ьалырта хыяллантан, у? алдына оло максаттар куйган йэш кыр Гелбикэнец якты, максатлы ынтылыштары янында БорЬандыц байыгыу, у? мэнфэгэтецде генэ кайгыртыу кеуек уйрары бик меркен, йэмЬе? яцтырауы курЬэтелэ. Терло мэсьэлэлэргэ, торле кешелэргэ, тормошка, хермэткэ менэсэбэтгэ героиняныц эскерЬед, асык, алсак, ихлас, якты Ьэм кешелекле куцеле романтик югарылыкта асыла.
Д.Булэковтьщ «"Кыцгырау сэскэ» повесында эшсе егет Хэбиррец намырлы, фиракэр хермэте Зэлифэгэ булган тэуге кайнар хистэренец, саф тойголарыныц бысраныуынан тыуган куцел газаптарына бэйлэп Ьурэтлэнэ. Егэрле, принципиаль, яуаплылык менэн эшен башКарыусы егет тормошта ур урынын гына табып Калмай, йэшлеге менэн хата юлга баркан Рэйсэгэ лэ яррам кулы Ьурырга, енэйэт юлынан йолоп Калырга Ьэлэтле булып сыга. Хермэттэ лэ, шэхси тормошонда ла, мохэббэт тойгоЬонда ла геройрьщ оло йерэкле, саф, ихлас куцелле, кешелекле асылы, конкрет эш-Кылыгы реалистик Ьэм канатлы романтик алымдарра сагылдырыла.