Особенности формирования и развития башкирской драматургии начала XX века

• Автор: Алламуратова, Расима Минниахматовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2010
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 166 с.

Рэсэй фэндэр академияИы ©фе гилми узэге Тарих, тел Иэм э^эбиэт институты

"Кулъя?ма хокугында АЛЛАМОРАТОВА Рэсимэ Мицнеэхмэт кы^ы

XX быуат башы башкорт драматургияЬыныц формалашыу Иэм уреш уренсэлектэре

Специальность: 10.01.02 — Рэсэй ФедерацияИы

халыктары эдэбиэте (башкорт эдэбиэте)

Филология фэндэре кандидаты дэрэжэИенэ диссертация

Рилми етэксеИе — М. X. НЭрЕРРОЛОВ, филология фэндэре кандидаты

©Ф0-2О1О
ЙеКМеТКЕЬЕ

I БУЛЕЙ. Башкорт драматургиябыныц сыганактары Иэм

формалашыу.юлдары
§ 1. Халык ижадында драматургии башлангыстар
§ 2. Осорзоц тарихи шарттары
II БУЛЕЙ. XX быуат башы башкорт драматургияЬыньщ теп
проблематикаИы
§ 1. Тарихи вакиталар 1юм халык язмышы сагылышы
§ 2. Ижтимаги-сэйэси проблемалар куйылышы
§ 3. Заман геройы мэсьэлэИе
III БУЛЕЙ. XX быуат башы башкорт драматургияИынын
жанр, стиль узенсэлектэре
§ 1. 8 § 2. Узенсэлекле тел-стиль саралары
§ 3. Милли менталитет сагылышы
ЙОМЕАКЛАУ
БИБЛИОГРАФИЯ

Будгы осорра йэмгиэтеберрэ барган рур ургэрештэр фэн донъябына ла кагылмай калманы. Айырым алганда, башкорт халкынын катмарлы тарихын, рухи мирарын бвгенге заман курлегенэн тикшереу Ьэм ба1палау мемкинселеге тыуры. Ярыусы бэм галимдарга hyp ирке тарихи уткэнде ядыса acbipfa ярдам итте, эрэби процеста идея-эстетик караштар, йунэлештэр узгэреш кисерре. Ошо яды демократии шарттаррыд эрэбиэт тарихын бэм айырым ярыусылар ижадын совет осорондаты идеологик караштарран арындырып, объектив рэуештэ ейрэнеугэ юл асыуы бедре башкорт драматургияЬыныд инеш юлын, уреш уренсэлеген бегенге кен кжарылытынан карал cbifbiyfa этэрре.
Теманын актуаллеге.
Бегенге кендэ башкорт халкы ур милли мэрэниэтен барлык терлелегендэ бэм терэнлегендэ ейрэнеуе, уренэ гене хас МИЛЛИ киммэттэренэ, асылына эйлэнеп кайтыуы менэн рухи донъяЬын байыта бэм уртерэ. Эрэбиэт гилемендэ лэ уткэндэрре кайтанан барлау, объектив анализлау буйынса ер-яды гилми тикшеренеурер ябала.
XX быуат башы — еребиэтте лэ, мэрэни тормошта ла, идеологияла ла ядырыу дэуере. Bbifa тиклем, башлыса, кенсыгыш эрэбиэтенэ йе? тоткан башкорт эрэбиэте эурем рэуештэ кенбайыш эребиэте жанррарын урлэштерэ башлай. Мэгрифэтселек идеологиябыныд ыдгай йогонтоЬо артында куплэп белем усактары асылыуы менэн бер рэттэн, ижтимати ад, ядыса фекерлэу кеуэбе урешэ. Мэрэни елкэлэге ургэрештэр вакытлы матбугат, театр, сэхнэ кеуек тешенсэлэр алып килэ. Тал ошо осорра эрэби арената башкорт драматургиябы аяк бара. Яды эрэби тер тарих тэгэрмэсенед

Хикмэт: Дередме, ташка бадылганмы!?
Мулла: Была, удендэ курэбен, бадылтан!
Хикмэт: Бадылыуы вак-тейэк урындарда тына булмабын! Унда бер кемдэр уде, бер рускатыны бадтыра, тидэр, шунда булмабын!..
Мулла: Юк, бай, бер дэ шеббэлэнмэ! Университетта бадылтан! Бына укып курбэтэйем: «Ошбу китап бадылды,—тигэн,— "Казан шэбэрендэ,—тигэн,—университет табгыханабында1»,— тигэн!
Хикмэт: Был университет (тэбгыхана тибегедме?) типографиябы бит пэйтэмбэремед заманабында булгандыр?!
Мулла: Куптэн бар! Пэйтэмбэремедден касан вафат улганлыгы мэтлум, эммэ был типографиянын балынганлыгыны белеусе юк. Хатта быны бедден мулла ла белмэй тортан ине, белмэйем, тигэненэ уд колагым илэ дэмулланан ишеттем. [16; 34—35].
Бында куренеуенсэ, грифель менэн кара тактата ядыу шэритэткэ хилаф тип китапта ядылган, тигэн буддэн килеп сыккан диалог аша геройдардын тупад наданлыты бик йэтеш асып бирелэ.
Р. Фэхретдинов кутэргэн мэтрифэтселек идеяларын дауам итеусе эдиптэрден беребе, прозаик Закир бадый эдэрендэ лэ драматургик элементтар шактай урын тота. Мэдэлэн, «Бэхетле кыд» хикэйэбендэ балата исем кушыуга бэйле шундай юлдар бар:
Биктимер: Исем куштырмаксы инек.
Нурый мулла: Нитер алай булба.
Биктимер баланы килтереп намадлыкка куя.
Нурый мулла: Ни исеме кушайык?
Биктимер: Тимербай куштырмаксы инек.
Ибэт абыдагай: Бикбау кушбатыд нисек булыр?
‘Табгыхана —нэшриэт.