Месяц Рамазан и жанр рамазания в татарской литературе

• Автор: Гиззатуллина, Розалия Набиулловна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2007
• Место защиты: Елабуга
• Количество страниц: 154 с. : ил.

ЭЧТЭЛЕК
Кереш 3
1 Булек. Дини эдэбиятта Рамазан ае темасы, 13
рамазания жанрыньщ тууы
1.1. Дини эдэбиятта Рамазан ае темасы 13
1.2. Татар жэмэгатьчелегендэ Рамазан ае белэн 32
менэсэбэттэ туган кайбер бэхэслэр
1.3. Рамазан ае темасыньщ татар халык авыз 51
ижатында эшлэнеше Ьэм рамазания
жанрыньщ туу алшартлары
2 Булек Татар эдэбиятыныц усеш этапларында 72
Рамазан ае темасы Ьэм рамазания жанры
2.1. XIX гасыр йэм XX гасыр башы татар эдэби 72
ядкарьлэрендэ Рамазан ае темасы
2.2. Совет чоры татар эдэбиятында Рамазан ае 93 - 111 темасыньщ чагылыш хасиятлэре
2.3. Рамазания жанрыньщ теп узенчэлеклэре Ьэм 112-136 аньщ хэзерге татар эдэбиятындагы урнэклэре
Йомгак 137
Эдэбият 141
Кереш
Ислам - башка диннзр кебек ук, узенэ генэ хас догматикасы, символлары Ьэм кагыйдэлэре булган диннэрнец берсе. Ислам жэмгыять тормышын тэртипкэ салучы, кешелэрнец уз-узлзрен тотышын Ьэм узара менэсэбэтлэрен билгелэуче кагыйдэлэр тупланмасы да булып тора. Меселман деньясында ижтимагый-сэяси, эхлакый Ьэм фэлсэфи мэсьэлэлэрнец усеше Ьэркайчаи ислам кануннары нигезендэ барган Ьэм бара.
Ислам (тар.) - буйсыну, узецне АллаЬыга тапшыру мэгьнэсен анлата. 0лкэн кешелэр авызыннан еш кына берэр гамэл кылганда: “Аллага тапшырдым“ дигэн сузлэрне ишетэсен. Алар уз эшлэренец нэтижэсен АллаЬыныд ничек ярдэм итуенэ бэйле дип ышаналар [46, 55].
Ислам диненен биш баганасы:
1) эш - шэЬадэт - АллаЬныц берлегенэ Ьэм Мехэммэднец рэсуллегенэ ышану;
2) эс - сапэт (намаз уку, гыйбадэт кылу);
3) эс - саум (ураза тоту);
4) эз - зэкят (ярлылар хакына салым тулэу);
5) эл - хаж (хаж кылу);
Бу биш талэпнец дуртесе эхлакый характерда, нигездэ, алар дини тормышньщ гадэт Ьэм йолаларын утэугэ игьтибарны юнэлдерэлэр.
Гасырлар буена ислам дине терки - татар эдэбиятына, халык авыз ижатына Ьэм язма эдэбият усешенэ кечле йогынты ясады.
Бу йогынты Ьэм идея-эчтэлек, Ьэм угет-нэсыйхэтчелек, Ьэм жанрлар эшлэнешендэ чагылыш тапты. Бугенге кендэ фэндэ дини-суфичыл рухлы матур эдэбият та булган Ьэм хэзер дэ бар дигэн фикер популярлык ала башлады. Мисал ечен, терек эдэбиятында Н.Пеколжай, Фоат Кепрелузадэ, Абдурахман Гузэл, Эрман Артун Ь.б. лар терки эдэбиятларньщ художестволы эшлэнгэн
купсанлы жанрларын аерып курсэтэлэр.
Терки - татар эдэбиятында дини - суфичыл юнэлешпец барлыгы Ьэм яшэве билгеле. А.Т.Сибгатуллина бу тер эдэбиятныц аерым жанрларын алып тикшерде. Ул узенец хезмэтендэ дини-суфичыл жанрларны еч тергэ булэ:
1) АллаЬыны мактаучы эсэрлэр;
2) Мехэммэд г.с. Ьэм башка пэйгамбэрлэрне зурлаган эсэрлэр;
3) Дини культ Ьэм ритуал белэн бэйле булган эсэрлэр.
Галимэ, тэухидлэр; сиратен - нэбилэр яки сирэлэр; мигъращнамэлэр яки мигъраэк;иялэр; тэзкирэтел-эулиялэр; мэдхиялэр, мэулидлэр, нэгытьлэр, менакыйбнамэлзр; рамазаниялэр; дини дастаннар, кыйссалар; мвнээщэтлэр; мэрсиялэр; кыйссасел - энбиялэр ьэм дин тарихы китаплары; тэсаувыф тэгългшатын ацлаткан эсэрлэр; дини эдэбиятыбыз эченэ шулай ук тэфсир, гакаид, фикъны, хэдис китаплары, хвтбэлэр, вэгазьлэр кебек жанрларньщ татар эдэбиятында да зур урын алып та Ьаман ейрэнелмэвен искэртте. [93,233].
бченче тергэ кергэн жанрлар арасында ул Рамазан ае белэн бэйле эсэрлэрне махсус бер жанр итеп карый Ьэм рамазания дип атый.
Рамазания жанрыныц кайбер узенчэлеклэренэ тукталып урнэклэр китерсэ дэ, галимэ жанрныц бетен усеш тарихын Ьэм узенчэлеклэрен, эдэби кыйммэтен алып тикшерми.
Без, исэ, узебезнед хезмэтебездэ тубэндэге бурыч Ьэм максатларны куябыз:
1) Дини эдэбиятта Рамазан ае темасыныц чагылышын курсэту.
2) Татар жэмэгатьчелегендэ Рамазан ае белэн менэсэбэттэ туган кайбер бэхэслэрне ачыклау
3) Рамазан ае темасыныц Ьэм жанрыныц татар халык авыз ижатында бирелешен анализлау.
4) Борынгы Ьэм урта гасыр эдэбиятында Рамазан ае темасыныц теп узенчэлеклэрен, идея-проблематикасын билгелэу.

килгэндэ тыелып тору-уразаньщ мэжбури булмавын нигези Ьэм дэлилли. Аньщ бу темага махсус язылган хезмэте буген дэ актуальлеген югалтмаган.