Литературно-критическая и научная деятельность Гази Кашшафа

• Автор: Бадертдинова, Ляйсан Шаукатовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2011
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 197 с.

Югары Ьенори белем биру федераль дэулэт автономияле мэгариф учреждениесе «Казан (Идел буе) федераль университеты»

Татар эдэбияты теориясе Ьэм тарихы кафедрасы

Кулъязма хокукында Бэдертдинова Лэйсэн Шэукэт кызы

ГАЗИ КАШШАФНЫЦ ЭДЭБИ-ТЭНКЫИДИ ЬЭМ ГЫИЛЬМИ

ЭШЧЭНЛЕГЕ

10.01.02 - Россия Федерацияее халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжр алу очен

диссертация

Фэнни ж;итэкче:

филология фэннэре докторы,

профессор
Мицнегулов Хатыйп Иосыф улы
Казан -2
Эчтэлек
Кереш
Беренче булек. Г. Кашшафныц тормыш юлы Ьэм купкырлы эшчэнлеге
1.1. Г. Кашшафныц тэрэдемэи хэле Ьэм купкырлы эшчэнлеге
1.2. Г. Кашшаф - прозаик
Икенче булек. Г. Кашшаф — тэнкыйтьче
2.1. Эдэби тэнкыйть язмалары
2.2. Театр тэнкыйтьчесе буларак Г. Кашшаф 1
вченче булек. Г. Кашшаф - Л^элил фэненэ нигез салучы
3.1. Васыятьне утэу юлында
3.2. Г. Кашшафныц Муса 31(элил турындагы хезмэтлэре
Йомгак
Библиография................................................162—173 б.
Кушымта.....................................................174—197 б.
Кереш
Совет чоры татар эдэбиятын ойрэну — бугенге кендэ иц мой им мэсьэлэлэрнен, берсе. Бу елкэдэге тикшерепулэр, беренче чиратта, заманны ацлау, тарихны белу, коммунистлар партиясе сэясэтенец эдэбиятка йогынтысын кузэтугэ нигезлэнергэ тиеш. Икенчедэн, татар совет эдэбияты тарихы буепча объектив тикшеренулэр алып баргапда, эдэби тэнкыйтьче-галимнэрнец эшчэнлеген, фикерлэрен, эстетик карашларын, иждди позициялэрен, эдэби процесста тоткан урыннарын ейрону эЬэмияте гуа, чонки шул вакытта гына эдэбияттагы куренешлэрне тулырак ачыкларга, билгесез факт-мэгьлуматларны гыйльми эйлэнешкэ кертергэ мемкинлек барлыкка килэ.
Совет чоры эдэбияты XX гасыр эдэбиятыиыц зур елешен тэшкил иткэн кебек, ул иц куп фикер-карашларныц кисешуе, бэхэслэр чыганагы да булып тора. Соцгы елларда бу дэвер эдэбияты белэн кызыксьтну аеруча арта бара. Совет заманында исемнэре Ьэм годатлары эдэбияттаы сызып ташланган язучы-шагыйрьлэрнен, эсэрлэре кайтарыла, эдитмеш елда тупланган бай мирас яцадан ойрэнелэ. Эдэби эсэрлэр белэн беррэттэн, совет чорын бэялэудэ, ацлауда шул ел л ар н ын эдэбият белеме, эдэби тэнкыйтъ тэ ярдэм итэ. Аеруча сонгысыньщ тарихы татар эдэбиятында ойрэнелмэгэн елкэлэр рэтендэ калып килэ.
Куренекле эдиплэребез Г. Тукай, Г. ИбраЬимов, Г. Исхакый, Ф. Эмирхан, >1ф Вэлиди Ь.б. катнашында XX йоз башында татар эдэби тэнкыйтенец классик чоры формалаша. Совет чорында татар эдэби тэнкыйте елкэсендэ Г. Нигьмэти, Г. Гали, Г. Халит, X. Госман, И. Нуруллин,
Н. Юзиев, Н. Гыйззэтуллин, Ф. Хатипов, Р. Мостафин, Т. Галиуллин,
А. Эхмэдуллин, Ф. Мусин, Ф. Мицнуллин, Д. ЗаЬидуллина Ь.б. актив хезмэт итэлэр. Бугенге кендэ совет чоры тэнкыйтен ейрэнудэ Ф. Галимуллин, Э. Бариева, Э. Закирэданов, Т. Гыйла>дев Ь.б. зур тырышлык куя. Мэсэлэн, Т. Гыйлажев XX йез башы татар эдэби тэнкыйтенэ игътибарын юнэлтсэ, 1920-1930 еллар эдэби хэрэкэтенэ карата Ф. Галимуллинньщ «Табигыйлеккэ

узен сыный, курсэтэ ала. Йосыф уз чиратында бу ягы белэн командиры Клиновскийньщ ышанычын казана. Шушы урында китапныц 1940 Ьэм 1968 елда чыккан басмаларындагы эчтэлек аермасы аеруча ачык куренэ. Беренче вариантта Клиновский фамилияле начальник Йосыфнын терекмэнчэ белу-белмэвен сорый, аца бер хатны укытып, шул хатны торжемэ иттерэ. Йосыфнын, терекмэнчэ, узбэкчэ, фарсыча аз гына булса да ацлаганлыгы ачыклана. Шунын, белэн бу варианттагы вакыйга тэмамлана. 1968 елгы басмада исэ, начальник егетнец тагын естэмэ инглиз, гарэп теллэрен белуе белэн дэ кызыксына. Йосыф гарэп телен ейрэнуне иптэшлэре келгэпнэн сон ташлавы турында сойли. Чгъни аца иптэшлэре: «Комсомолец башыц белэн коръэн хэрефлэре укып йерисе булма...», - дип эйтэлэр1. Йосыф узен гаепле итсп тойса да, Клиновский аннан бары келэ генэ Ьэм хэреф белэн тел аермасын, тел белу байлык икэне турында жавап кайтара.
Тагын бер кызыклы гына булекчэ — «Ташбака коткарды» дип исемлэпэ. Шунда ук бу атама укучыныц игътибарын жэлеп итэ, кызыксындыра. Чынлыкта исэ, ташбака биредэ коткаручы вазифасын башкарса да, узе улемнэн котыла алмыйча кала. Кара-Ком даласында сусауны басар ечен чик сакчылары ташбака канын эчэргэ мэжбур, шулай итеп чулдэ гомерлэрен саклап калалар.
Нэтижэ ровешендэ шуны эйтергэ момкин: Ьэрбер булекчэ чик сакчылары тормышыныц бер куренешен тэшкил итэ. Шуца да купмедер дэрэжэдэ бу кечкенэ генэ вакыйгалар искэ тешеру мизгеллэре кебек кузаллана. Эсэр ахырьшда исэ моныц дереслеккэ туры килуенэ инанасыц. Китапныц 1968 елда басылып чыккан вариантында 1967 елда язылган Ьэм ахырдан урнаштырылган «Автордан» дигэн булекчэ бар. Биредэ автор узе герое белэн танышльтгын белдерэ: «Эйе, солдат икмэге килешкэн сезгэ, — дип эйтэсе килде, монпан 35 еллар элек очрашкан Йосыфны хэтерлэдем. Ул бит минем хыялыма канат биргэн иде, атналар буе тацны каршылаганчы сойлэшеп утыра идек. Бераздан мин повесть язарга керештем. Ул сойли
1 Кашшаф Г. Чул буенда. Казан: Татар, кит. нэшр., 1968. 19 6.