Культурно-историческая школа в татарском литературоведении 1920-1930-х гг.

• Автор: Галеева, Эльмира Ракиповна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Докторская
• Год защиты: 2002
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 430 с.

ЭЧТЭЛЕК
Кереш
I булек. Фэнни мэктэп турында твшенчэ. Культура-тарих мэктэбенен теп принциплары. 1920-1930 еллар (беренче яртысы) татар эдэбият белемендэ культура-тарих мэкгэбенец чыганаклары
II булек. 1920-1930 еллар (беренче яртысы) татар эдэбият белеменец рус-Европа Ьэм Кенчыгыш мэдэниятлэренэ ориентация тотуы (Г.Нигъмэти, Г.Сэгъди)
III булек. Татар эдэбият галимнэренец эдэби процессны Ьэм язучылар И/цатын тикшеру принциплары Ьэм методикасы
1. Эдэбиятны анализлауныц теоретик Ьэм методологик нигезлэре
2. Эдэби процессны анализлау методикасы
3. Язучылар ижатын тикшеру методикасы
IV булек. 1920-1930 еллар (беренче яртысы) татар эдэбият белемендэ культура-тарих мэктэбе нринципларыныц устерелу вариантлары
1. Метод, юнэлеш, стиль мэсьэлолэре
2. Иждт психологиясе мэсьэлелэре
3. Татар эдэбияты тарихын чорларга булу Ьэм аны ейрэну принциплары:
а) Д.Вэлиди хезмэтлэрендэ культура-тарих концепциясе
б) Г.Рэхим Ьэм Г.Гобэйдуллин хезмэтлэрендэ татар эдэбияты тарихы месьэлэлэренец яктыртылышы
в) Г.Батталныц «Казан теркилэре» китабы
Йомгак
Файдаланылган чыганаклар Ьэм эдэбият исемлеге

КЕРЕШ
Тикшерену темасыныц актуальлеге. Халкыбызныц милли мэдэни тэрэкъкые юлында аныц матур эдэбияты белен берге эдэбият турындагы фэненец усеше дэ меЬим урын тота. Милли суз сэнгатебез кебек ук, татар едебият белеме фоне да яца XXI гасырга зур казанышлар белен Ьэм шактый ныклы усеш алган халде кереп бара. Элбэттэ, бу усеш буш урында Ьэм кинет кене барлыкка килмеген. Татар эдеби фикер херэкетенец озын Ьэм бай тарихы бар. Эдебиятыбыз шикелле ук, аны ейренуче фен - едебият белеме да тарихи формалашкан, катлаулы, узенчалекле усеш эволюциясе кичерген. Татар эдэбият белеме узенец тарихи усеш юлында терле этап Ьэм баскычларны утеп, безнец каннарге гомумэдэби барышныц аерылгысыз Ьэм кыйммэтле бер елеше, милли эдеби Ьэм фанни фикер хэрэкэтенец зур, местэкыйль, алдынгы Ьэм шактый югары профессиональ биеклекка ирешкен бер олкэсе сыйфатында килеп ж;иткэн. Лэкин, кызганычка каршы, ул системалы, комнлекслы, бербетен процесс буларак концептуаль планда, максатчан ейрэнелмэгэн. Дерес, безде татар эдэбияты тарихы Ьэм теориясе, эдэби тэнкыйть тарихы буенча милли эстетик фикер усешенец терле проблсмаларын ейренеп язылган бик куп ядатди хсзмэтлэр бар. Алар эдебиятыбыз турындагы фэннец - татар эдэбият белеменец бугенге гомуми куренешен, торышын Ьэм усеш дэрЭ/Дэсен билгелилэр. Эмма лэкин фэнни дисциплина буларак татар эдэбият белеменец уз предметы эле тиешенчэ ейрэнелгэн дин эйтеп булмый. Бугенге кендэ татар эдэбият белеме тарихын фэнни ч тикшереп, системалы ейрэнеп язган махсус фэнни хезмэтлэр юк диярлек.
Тэкъдим ителгэн диссертациядэ XX гасыр татар милли эдэбият белеменец 20 нче еллар - 30 нчы еллардагы (беренче яртысы) усеше тикшерелэ. Эйрэну ечен нэкъ мена шушы чорныц сайлап алынуы очраклы тугел. Хезмэттэ без татар эдэбият белеме фэнёнец бу этапта югары теоретик

Александр Н.Веселовский, С.А.Венгеров, П.С.Коган й.б.; психологик теория - А.А.Потебня, Д.Н.Овсянико-Куликовский Кб.; формаль теория -Б.М.Эйхенбаум, В.М.Жирмунский, Б.В.Томашевский, В.Б.Шкловский, Ю.Н.Тынянов Кб.; шулай ук Конбатыштагы Ш.О.Сент-Бевньщ «биографик» методы, Т.Бенфейныц «эволюцион» теориясе, Россиядэге чагыштырма-тарихи эдэбият белеме, Г.В.Плехановныц «социологик» теориясе,
В.М.Фриче, В.Ф.Переверзев вйрвтмелэре Кб.) 20-30 нчы еллар татар едэбият белеменэ тиз арада утеп кереп, берьюлы мойданга чыгуы, бер-беренэ керешеп, кушылып, узара диалогта, бер-берен тулыландырып, баетып усулэре - синтезлашуы кузэтелэ. Татар галимноре бер мактэп куйган сорауга икенче мэктэп вйрэтмэлэре аша жавап табу момкинлеклэрен эзли. эдэбиятны тикшеруде терле фэнни мэктэплэр такъдим иткен методларньщ бер-берсен юкка чыгармыйча, инкяр итмича, уртак нокталарны табып. хакыйкатьне эзлеу юлында ижади бэхаслашеп эшлэуне хуплый.
Бу процесс яца сыйфат куренешен хасил итэ: 20-30 нчы еллар татар эдэбият белемендэ культура-тарих мэктэбе эгидасы астында яца фэнни мэктэп барлыкка килэ. Данья эдэбият белемендэге терле фэнни мэктэплэрнец традициялэре белэн бэйлэнеш, аларныц узенчэлекле органик кушылмасыннан усеп чыгу татар культура-тарих мэктэбенен озак вакытлар дэвамында яшэучэнлеген тээмин итте. Ориентациялэре торле булган, тикшерену принциплары ягыннан бер-берсенэ якын торган галимнэрне узара берлэштереп, аерым бер эдэбият теориясе догматына корылмыйча, эдабиятны торле яссылыкларда тикшеруче куп кенэ методлар, алымнар конгломератыннан оешуы культура-тарих юнэлешенец безде - татарларда -куэтле эдэбият белеме мэктэбе булып усуенэ китерде. Соцрак елеге зур мэктэпнен программасына салынган аерым моментлар местэкыйль юнэлеш булып тармакланып усеп киттелэр.
Культура-тарих мэктэбенен татар варианты аныц классик - Европа яисэ рус варианты белэн чагыштырганда купкэ узгэ, кицрэк Ьом баерак