Идейно-тематические особенности поэзии Клары Булатовой : эволюция творчества

• Автор: Гайфуллина, Лейсан Атласовна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2008
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 172 с.

ЭЧТ0ЛЕК
Кереш
Беренче булек. К.Булатова поэзиясендэ чорныц ижтимагый- мэдэни юнэлешлэре чагылышы
1.1.Тэржемэи хэле Ьэм ижатнын, формалашу алшартлары
1.2.Укытучы-шагыйрэ поэзиясендэ лирик герой эволюциясе
1.3.Журналистлык, публицистик эшчэнлектэ милли узац проблемасы
Икенче булек. Ижади усеш этапларында К.Булатова поэзиясенец идея-тематикасы Бэм эстетик узенчэлеклэре 2.1 .Башлангыч чор поэзиясендэ тема терлелеге (1960-80 еллар)
2.2.1980-2000нче елларда мэузугьлар кабатлану
хасиятлэре Ьэм аларныц эстетик узенчэлеклэре.
2.3.21нче гасыр башы поэзиясендэ фэлсэфилек
сыйфатлары
Йомгаклау
Библиография

КЕРЕ Ш
Теманыц актуальлеге
Егерменче йезнец икенче яртысында татар эдиплэренец тормыш, бигрэк тэ милли чынбарлык белэн бэйлэнешлэре ныгый баруы, иждди эзлэнулэре активлашу милли эдэбиятыбызньщ эчтэлеге дэ, формасы да яцаруга, баюга китерде. 1960нчы еллар уртасьшда эдэби мэйданга килеп кергэн узенчэлекле лирик шагыйрэ Клара Гариф кызы Булатованьщ тормыш Ьзм иждт юлы да -шуны чорга туры килде . Эдэби, мэдэни байлык белэн кызыксыну арту, моца кадэр ейрэнелми яткан эдэби катламнарныц халыкка кайтуы эдэбият тарихында, аерым эдиплэр иждтында тикшерелми килгэн яки берьяклы гына бэя алган куренешлэргэ яцача карарга мемкинлек бирде. Татар эдэби-эстетик 1юм иждимагый фикерендэге яцарыш идеялэре поэзиядэ башкачарак тикшеру критерийларын алга чыгаруга юл ачты. Эдэби чорлар рухьш, мэдэни сурэтен тулы килеш куз алдына китеру очен, милли эдэбиятта инде урыны ныклап билгелэнгэн эдиплэрнен; эсэрлэрен ейрэну генэ ж;итми башлый. Моныц очен эдэби хэрэкэттэ катнашы булган барлык шпхеслэрнед хезмэтен тикшеру талэп ителэ. Бер чор эдиплэре иждтындагы аваздашлыкны, эстетик, рухи эзлэнулэрнен узенчэлеклэрен кузэту кызыклы Ьэм эйэмиятле нэтижэлэргэ китерэ.
Хезмэтебездэ К.Булатова шигырьлэре татар эдэбиятында йэм ижтимагый тормышта барган процесслар контекстында карала. Эсэрлэргэ структур анализ, идея-эстетик бвтенлеккэ бэя биру кызыклы кузэтулэр ясарга, шагыйрьнен, иждди эволюциясендэ яда узенчэлеклэрне аерып карарга мемкинлек бирэ.
К.Булатованьщ иж;аты татар поэзиясен Ьэм, гомумэн, эдэбият, ил тарихы, халык язмышын ацлауда аерым бер мисал булып тора. Шуныц ечен дэ, М.Вэлиев: “Заманныц бик реаль керэшеннэн куплэр читтэ йергэн

чагында, шагыйрэ К.Булатова урнэге якты мисал булып балкый!” ,—дигэн югары бэясен бирэ.
А.Хэлим 1995 елда ук аныц ижатын, тормыш юлын гыйльми ейрэнуне тирэнэйту мэсьэлэсен кутэреп чыга: “Кызганычка каршы, инде узенец алтмыш яшенэ житеп барган куренекле эдибэбез турында моца кадэр эле бер генэ дэ тепле мэкалэ-тикшерену язылмаган”2.
Татарстан Республикасыныц атказанган мэдэният хезмэткэре, Р.Техфэтуллин исемендэге булэк иясе, Элмэт шэЬэре Ьэм районы хатын-кызлар иждт теркеме тцитэкчесе, Татар юцтимагый берлэшмэсе активисты шагыйрэ Ьэм укытучы Клара Гариф кызы Булатованьщ поэзиясе моца кадэр китапларына бэялэмэ биру, бу гокдтка багышланган аерым мэкалэлэр язу рэвешендэ генэ яктыртылган. Матбугатта бастырылган публикациялэр анализы эдэбият белеме елкэсендэ яца гонэлешлэр, эдэби катламнар ачкан иждтны фэнни яссылыкта, комплекслы рэвештэ тикшерергэ ихтыяж; тудырды.
Болай эшлэу, беренчедэн, шагыйрэнец язмышына Ьэм ижатына бэйле эзлэнулэрне (эдэби узенчэлеклэрне) тирэнрэк алып барырга момкинлек бирэ, тегэл Ьэм объектив бэялэргэ булыша.
Икенчедэн, К.Булатова ижатын бербетен итеп ейрэну Ьэм аныц усеш этапларын билгелэу, эдэби узенчэлеклэрен ачыклау, автор позициясен, поэтик сыйфатларын, образлар системасын, сэнгатьле сурэт алымнарын барлау шагыйрэнец милли эдэбиятта тоткан урынын ачык билгелэргэ ярдэм итэ. Егерменче йознец соцгы чиреге Ьэм егерме беренче гасыр башы шагыйрэ поэзиясенэ яцарак юнэлеш бирэ, элегэ кадэр яшерелеп килгэн хакыйкатьне ачуга омтылыш, миллэт Ьэм ана теле язмышы кебек татар шигъриятендэ эйдэп баручы темаларныц узенчэлеген билгелэргэ юл курсэтэ.
©ченчедэн, К.Булатова эшчэнлеген бербетен итеп кузаллау, бугенге
1 Валиев М. Мэхэббэтяшэргэ тиеш /М.Вэлиев// Казан утлары.— 1990. —№3. —175 б.
2 Холим.А. Эком-текэм, бу нортларныц син кайсьтсында икон? /А. Хэлим // Аргамак.— 1995. — №8. — 27 б.

“Лирика - ул куцел деньясын лирик “мин” исеменнэн уз кичерешлэре рэвсшендэ шигъри формада сурэтлэуче кече кулэмле эдэби эсэр.
Шигьрият ул - кунел деньясы, рухи сфера... Шагыйрьлэр хис-кичерешлэрен, нигездэ, беренче зат, “мин” исеменнэн белдерэлэр, ягъни шигъри эсэр юцат иту ул - куцелецдэгене тасвир кылу, кэгазьгэ тешеру. Рухи денья тирэ-юньдэгелэр кузенэ куренмэсэ дэ, шагыйрь уз куцелендэ нинди уй-хислэр, хыял-еметлэр булганын яхшы белей, сизеп тора. Монда тасвир ителэ торган объект (хис) Ьэм аны сурэтлэуче субъект (шагыйрь) бердэмлектэ яши”1. Шуца курэ дэ лирикада дореслек, чынлык уйдырмадан естенрэк тора Ьэм тулырак була.
Эдэби эсэрдэ автор катнашу мэсьэлэсе эдипнец уз иждтында ихласлыгы хакында уйланырга мэж;бур итэ. Ихласлык бу очракта поэтик, эдэби образньщ Ьэм эдипнен реаль кеше кыяфэтенэ туры килу-килмэвен ацлата. Язучы кичерешлэре никадэр тулырак Ьэм тегэлрэк сурэтлэнсэ, ул уз юцатында шулкадэр ихласрак Ьэм объективрак булачак, дигэн фикер яши. Лирик герой авторныц тормышка карашлары, биографик тэжрибэсе, рухи халэте, сойлэм узенчэлеклэре белэн бэйлэнештэ тора гына тугел, вакыты белэн тулысынча эдип образына тэцгэл килэ. Эмма лириканын, эЬэмияте шагыйрь кичерешлэре эдипнец узе очен генэ тугел, э бэлки куплэр очен дэ кызыклы, мэгьнэле булып, аларны дулкынландыра алуы белэн билгелэнэ. Лирик фикер, тойгы Ьэрбер кешенец узенеке дэ, шул ук вакытта типик та, ягъни шигьрият укучылар кичергэнне, ил, халык тормышында, тарихта урын алган моЬим, характерлы вакыйга-куренешлэрие чагылдыра алуы белэн кыйммэтле.
Лирик эсэрлэрдэ автор образы проблемасын тикшерудэ Б.О.Корман хезмэтлэре Ьэм концепциясе нигез була. Галим узенец хезмэтлэрендэ автор ацыныц тубэндэге формаларын аерып чыгара: автор-хикэялэуче, автор узе, лирик герой Ьэм рольгэ керуче герой (герой ролевой лирики). Тулылык очен
1 Хатипов Ф.М. Эдэбияттеорпясе. Югары уку йортлары, педагогия учплищелары, колледж студентлары очен кулланма. Тулыландырылган икенче басма. / Ф.Хатипов. -Казан: Раннур нашр., 2002. -35 б.