Гаяз Исхаки - романист : Проблематика и ее художественное воплощение

• Автор: Габидуллина, Фарида Имамутдиновна
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 194 с.

Татарстан Фэннэр Академиясе Г.ИбраИимов исемендеге Тел, едебият Ьэм сэнгать институты

Кулъязма хокукында

Габидуллина Фэридэ Имаметдин кызы

Гаяз Исхакыйньщ романчыл ижаты (проблематикасы Ьэм аньщ сэнгатьчэ гэудэлонеше)

10.01.02 — Росссия Федерациясе халыклары эдэбияты. (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты гыйльми дэрэжэсен алу очен язылган диссертация

Фэнни житэкче -филология фэннэре докторы, профессор Мусин Ф.М.

Казан
ЭЧТЭЛЕК
КЕРЕШ

БЕРЕНЧЕ БУЛЕК. РОМАН ЬЭМ ХАТЫН-КЫЗ ЯЗМЫШЫ («ТЕЛЭНЧЕ КЫЗЫ» РОМАНЫ)

§1. Татар романы тарихыннан
§2.“Телэнче кызы”романыньщ проблематикасы
§3. Романнын тел-стиль узенчелеклэре
ИКЕНЧЕ БУЛЕК. РОМАН ЬЭМ ШЭХЕСНЕ ТЭРБИЯЛЭУ
§1. “Тормышмы бу?” романында романтик хыял белан
чынбарлык конфликты
§2.“Мулла бабай” романында герой мэсьэлесенэ янача караш
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ

КЕРЕШ
XIX гасыр урталарыннан илдв барган мегълум ижтимагый-икътисади узгэрешлэр йогынтысында татарлар арасында милли уяну хэрэкэте кечэеп китэ. Нэтижэдэ миллэт яшэеше Ьэм язмышы мэсьэлэлэренэ игътибар арта. Иске алынган хэрэкэтне эйдэп баручылар (башта алар “жэдитчелэр” буларак билгеле булсалар, содрак “мэгърифэтчелэр” исемен алганнар), татарларнын миллэт буларак бик авыр хэлдэ калуларын куреп, бу хэлдэн чыгуныц ин меЬим чаралары итеп рухи-эхлакый характердагы факторларны саныйлар. Алар бигрек те ад-белемгэ, мэгърифэткэ вмет баглыйлар. Шулар ярдэмендэ миллэтнед фикерлэу Ьэм яшэу рэвешен ядарту мэсьэлэсе кэн тэртибенэ куела. Мондый ядарыш киц планда Шерекътэн Гаребкэ борылу тесен ала. Э инде милли ядарышны тээмин итуче теп чаралар рэвешендэ мэгариф Ьэм эдэбият карала. Боларныд Ьэркайсын европалаштыру юнэлешенде эш башлана. Аерым алганда, едэбиятта европалашу омтылышы эдэби хэрэкэтте проза белен драматургиянед усеп китуено булыша.
XIX гасыр ахырыннан едэбият олкесендэ шушы херэкетне эйдэп баручыларныд берсе Гаяз Исхакый була. Милли яшэешне, аныд актуаль мэсьэлэлэрен конкретрак Ьэм укучы-тамашачыларга теэсирлерэк итеп яктыртуда проза белен драматургиянед мемкинлеклэре кубрэк булуын яхшы адлап, ул эдэби ижатын нэкъ менэ шушы олкэлэрдэ алып бара. Э инде миллэт яшэеше Ьэм язмышы кебек масштаблы Ьэм катлаулы мэсьэлэлэрне тулырак, колачлабрак яктыртырга алынганда, мэгърифэтчелэр традициясен дэвам итеп, эпик форма — романга мерэжэгать итэ.
Бу жанрныд мемкинлеклэре фэн тарафыннан да куптэн
елларда яза башлап, революцион харакатта катнаша. Бераздан эсерлык карашларыннан ваз киче, а унынчы елларда кабат милли позицияге эйлэнеп кайта. Болар барысы да, олбэттэ, “Телэнче кызы”ньщ язылуына таэсир итми калмый.
Романнын сюжеты теп героиня Сэгадот язмышын чагылдыруга корылган. Ьэм шуна байле ревештэ эсэр композициясендэ алеге кызньщ язмышы бернича этапка булеп карала: Сэгадэтнен балалык еллары, Сагадэт — тормыш тебендэ, Ьам Сагадэтнеи язучы идеалына аверелуе. Автор максаты белом байле рэвештэ бу булектэ “Теланче кызы” романы узок героиня образын Ьам язмышын усеш-хэрэкэттэ карау ниятеннэн чыгып, ягьни хронологик эзлеклелектэ анализланачак.
Эсэрнен экспозициясе героиняньщ балалык елларын колачлый. Бу чорны сурэтлагэндэ, автор едэбиятта кин таралган алымнар белэн эш итэ, ягьни кыз баланын яшэешен билгеле бер эзлеклелектэ, хронологик тэртипта Ьэм кубрэк лирик-романтик рухта тасвирлый. Бу рух хатта ярлы Шэрип карт белэн Хоснижамал абыстай гаилэсендэ шактый сонарып туган Сэгадэтне авыл хэзрэтенен шундый ук исемдэге кызы белен чагыштырып курсэткэндэ Ьэм ике ахирэт кызньщ яшау рэвеше да, кием-салымы да бер-берсеннэн шактый аерылуын чагылдырганда сизела. Мэсэлэн, мулла кызы башына танкэле калфак киеп усса, Шэрип карт кызына ситса яулык та куптан тугел гена насыйп була. Зур уса тошкач, Шэрип бабай бердэнбер кызына бик матур иттереп чабата уреп бирэ башлый. “Энисенен бэйлэган оегы берлэн бу чабатаны киганда, Сэгадэтнен шатлыгын Ьич айтеп бетеру момкин тугел иде” '.
Кичэге авылнын традицион, тартипле патриархаль яшау
Тат. кит. нашр., 1998. - 191 б.; Яруллина Р. Идейно-эстстичсское своеобразие творчества Г’.Исхаки (1897. - 1906.): Автореф. дисс.... канд. фил. наук. - Казан, 1998. - 22 с.
Исхакый Г. Телэнче кызы / Эсэрлэр. Унбиш томда. - Казан:Тат. кит. нашр., 2001. - 3 т. - Ь5. Ьу эсэрдэн цитаталар алга таба да шушы басмадан китерелэ