Вопросы арабской литературы в татарском литературоведении начала XX века

• Автор: Хайдаров, Лаззат Ильдарович
• Шифр специальности: 10.01.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 198 с. : ил.

В.И.Ульянов-Ленин ис. Казан дэулэт университеты

Кулъязма хокукында

Хайдаров Лэззэт Илдар улы

XX Й03 башы татар эдэбият белемендэ гарэп эдэбияты мэсьелэлэре

10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары эдэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжэ алу очен язылган диссертация

Фэнни житэкче - филология фэннэре докторы, профессор Резеда Кадыйр кызы Ганиева

Казан, 2004
Эчтэлек
Кереш

Беренче булек

Эдэбият белемендэ “эдэбият” Ьэм “шигырь” твшенчэлэре
1.1 Эдэбият белемендэ “эдэбият” твшенчэсе
1.1.1 Эдэбият белемендэ “эдэбият” тэшенчэсенен яралуы Ьэм
эволюциясе
1.1.2 “Адэб” фэннэренен гарэп-мэселман деньясында тууы Ьэм
тармаклану ы
1.1.3 “Эдип” - “адэб” фэннэре белгече
1.1.4 “Адэб” эдэбиятендэ мэселман-шэрык халыклары ечен уртак
эдэби-эстетик принциплар
1.2 Эдэбият белемендэ “шигырь” Ьэм “шагыйрь” твшенчэлэре
1.2.1 “Шигырь” Ьэм “шагыйрь” тешенчэлэренец башлангыч
мэгънэлэре
1.2.2 Гарэп шигьрияте мэсьэлэлэрен мэдэният-тарих мэктэбе
кузлегеннэн яктырту
1.2.3 Шагыйрьлэрне ижади осталыкларына карап теркемлэу
1.2.4 Ислам дине Ьэм шигьрият
1.2.5 XX йэз башы татар шигъриятендэ Тукай образы Ьэм бу хакта
эдэби тэнкыйть
Икенче булек
Татар эдэбият белемендэ ЖаЬилия Ьэм Классик дэвер гарэп эдэбияты
11.1 Эдэбият белемендэ ДаЬилия дэвере гарэп шигьрияте
II. 1.1 Татар эдэбият нэзариясендэ ЖдЬилия дэвере гарэп шигьрияте
мэсьэлэлэре
II. 1.2 ЖаЬилия дэвере гарэп шагыйрьлэрен теркемлэу
ІІ.2 Меселман Яцарыш эдэбияты шагыйре Метэнэбби турында
татар галимнэре
11.2.1 Эдэбият белемендэ шагыйрь Метэнэбби шэхесе
11.2.2 Метэнэбби ижаты турында татар эдэбият белеме
ІІ.З Атаклы гарэп шагыйре Мэгарри турында татар галимнэре
11.3.1 Эдэбият белемендэ шагыйрь Мэгарри шэхесе
11.3.2 Эдэби тэнкыйтьтэ Мэгарри ижаты турындагы бэхэслэр
11.3.3 Мэгарри Ьэм Габдулла Тукай
11.3.4 Мэгарри ижаты XX гасыр башы татар кадимчелэре, галимнэре
Ьэм язучылары бэялэмэсендэ
11.3.5 Мэгарри Ьэм Нэжип Думави
Йомгак
Файдаланылган чыганаклар Ьэм фэнни эдэбият исемлеге
бетми. Э инде чэчмэ суз белэн язылып та, эсер укучыда тиран хис-кичерешлер уяткан очракта, бу эсэрне тулы хокук белэн “шигырь” дип атарга була. Эмма, З.Уразайи элеге фикерен йомгаклап, тезмэ суз белэн язылган “шигырь”, шигьри эсэрнен укучыга тээсирлелеге купкэ арта дигэн нэтижэ чыгара: “Гарэплэрдэн гыйльме гаруз голэмасы шигырьне мэгънаи аслыясыннан (асыл мэгънэсеннэн) кучереп мэузун, мэкъфа (улчэмгэ Ьэм рифмага корылган) булган сузлэрне генэ “шигырь” дип атадылар. Лэкин сонгы гасыр голэмасынын бэянына курэ, бу “шигырь” тэгърифе (билгелэмэсе) булмаенча, бэлки низам (тезмэ суз) тэгьрифедер. Зира (чынлыкта), “шигырь” сузе “сизмэк” мэгьнэсендэ булган “шегур” масдарыннан (исем фигыль) алынгандыр дилер. Боларнын тэгърифенэ куре, “шигырь” кирэк “низам”, кирэк “нэсер” (чэчмэ суз) булсын, адэмгэ шатлык, яки кайгы хасил итеп, калебнен нечкэ урыннарына кадэр тээсир итэрлек, бар хиссиятне кузгатырлык булган суздер. “Нэзым”, кирэк хиссиятне кузгатырлык булсын, кирэк булмасын, мэнзум - гаруз голэмасы вазыгъ иткэн кагыйдэлэр, вэзеннэргэ муафикъ булган суздер. Шигырьне вэзен (шигъри улчэу) белэн эйтунец нэсер берлэ эйтугэ Караганда калебкэ тээсире артыграктыр”
Шушы мэсьэле хакында язучы Ьэм галим Г.ИбраЬимов та уз фикерлэрен житкерэ: “Шигырьдэ бер нэрсэне исбат, тэгаллем, мантыкый бер дэгъва касд кылынмый, ул кешенен хиссиятенэ, куэи хыялиясенэ кагылу вэ шу як илэ узенек идеясенэ алып баруны юл тотадыр. Анда укучынын рухын дулкынлата, йоклаган хиссиятен кузгата торган, фэгалияте фикриясен хэрэкэткэ китеру вэ телэгэн якка юнэлдеру хасиятлэре булырга тиеш... . Шигырь мэнзум да, гайре мэнзум да була. hep мэнзум, элбэттэ, шигырьгэ керми”
1 Уразайи 3. Гарвп теле Ьэм “Мвгаллэкате гашера есхабе” / З.Уразайи // Эд-дин вал-од об. - 1333/1915. - №4. -110-117 6.
2 ИбраЬимов Г. Эдебият мосьололаре // ИбраЬимов Г. Сайланма асардер: 8 томда: Т.5. / Г.ИбраЬимов. -Казан: Таткигнешр., 1978. — 32-33 б.