Выражение совместности в современном таджикском литературном языке

• Автор: Джаборова, Шарофат Сафаралиевна
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2013
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 173 с.

Донищгоди давлатии омузгории Тодикистон б а номи Садриддин Айнй
Кафедраи забони тодикй
Дабборова Шарофат Сафаралиевна
Ифодаи хдмрсвд дар забони адабии х,озираи тодик
Рисола барои дарёфти дарадай номзади илми филология аз руи ихтисоси 10.02.22-Забонхои халкхои мамолики хориди Аврупо, Осиё, Афридо, бумиёни Амрико ва Австралиё (забони тодикй)
Рохбари илми доктори илми филология, профессор Ш. Исмоилов
Душанбе-2
Мундарида
Мувдддима
Боби 1-Ифодаи муносибати хамрохй тавассути зарфхо
І.І.Зарфхои хамрохй ифодагари муносибати хамрохй дар чумла
1.2.Хусусиятои умумй ва фарккупандаи зарфхои хамрохй дар ифодаи муносибати хамрохй
1.3.Тахлили зарфхои алохида дар ифодаи муносибати хамрохй
Боби 2-Ифодаи муносибати хамрохй тавассути феъли хол ва иборахои феълихолй
2.1.Феъли хол омили мухими ифодаи муносибати хамрохй дар забони адабии
Хозираи тодик
2.2.Хусусияти вобастакунии фе'ьлхои холи ифодакунандаи муносибати хамрохй
2.3.Фе'ьлхои холи дудогонаи мафхуми хамрохидощта дар ифодаи муносибати Хамрохй
Боби З-Ифодаи муносибати хамрохй тавассути таркибхои нахвй
3.1.Таркибхои синтаксисй рохи тафсилефтаи ифодаи муносибати хамрохй
3.2.Таркибхои дудогонаи нахвй дар ифодаи муносибати хамрохй бо воситахои гуногуни грамматикй
Хулоса
Руйхати адабиет
Мукаддима
а). Гузоришн масьала. «Ифодаи дамродй дар забони адабии дозираи тодик» мавзуи доманадорест, кп дари б ба дамам дисматдои забони тодикй-хам ба кпсмати лексикология, хам морфологияю синтаксис ва хам ба дисматп фразеология доман пахи кардааст.Мо дар кори худ танхо ба як падлуи ин мавзуь ифодаи мафхумп дамродй бар шархи амал таваддуд намудем.Мавзуи мазкур, пеш аз хама, роххо ва васоити ифодаи муносибати дамродиро дар забони тодикП дар бар мегирад, кн он мохиятан мавдеь ва накшп дисматдои забонро дар ташаккулу тахаввули нутд намоиш дода, ба ин васила алодаву иртиботи давии ондоро нишон медидад ва бори дигар таькид мепамояд, ки таддиду тахдиди дисматдоп забон на дар алодидаги, балки дар алодамандй ва иртиботи хамдигарии ондо пмконпазпр мегардад. Муносибатдои грамматики, аз думла муносибати хамродй, дар заминай алодадои байнидамдигарии аъзодои думла ташаккул меёбапд. Аъзодои думла тавассути дпссадои нутд бевосита ё бавосита ифода мешаванд. Диссадои нутд мадмуи калимадоп дудогонаи забонро дар бар мегпранд, ки дорои хусуспятдои морфології буда, дар рафтн ташаккулп ифодадои гуногупп грамматики хусуспятидои лексикй, ва мантидшо фразеології зодир менамоянд. Инчупин дар пртибот ва алодамандй бо калимадои дигар дар думла хусусияти грамматики касб менамоянд, ки аз мадмуи хусуспятдои лугавшо семантикй ва синтаксисі! иборат мебошадДамин тавр, мупосибат ва алодаи дисматдоп гуногуни забои бофтаеро мемонад, ки охир надорад ва пайваста ба дам таьсир расопда, дамдпгарро пурратар кардан мегиранд ва аз ин алодадо ва пайвастагихо хусуспятдои гуногуни нав ба нав пайдо шудап мегиранд.
б).Дарадаи таддиди мавзуь.Мавзуи «Ифодаи дамродн дар забони адабии дозираи тодик» дар забопшипосии тодик то имруз маврнди таддиди алодида дарор нагирнфтааст.Аммо дар як датор сарчашмадо ва асардои илмші олимони дудогона дар бахши морфологияю синтаксис ва бахши фразеология ба ин ё он падлуи мавзуи мазкур дахл карда шудааст.Махсусан забоншиносоші тодик Рустамов Ш. дар проспекти «Грамматикам забони тодикй» (1977), «Мушкилоти синтаксис» (1988), Ниёзмудаммадов Б. дар «Баъзе масъаладои забони адабии дозираи тодик» (1965), Исматуллоев М. дар «Очеркдои грамматикй оид ба долшардкунандадо дар забони адабии дозираи тодик» (к.П971,к.2-1986), Бозидов РІ. дар «Пуркунандаи бавосита дар забони адабии дозираи тодик»

Зарфи хамрох метавоиад дар таркиби хабар биёяд. Вожаи мазкур чун дузъи номии хабархои таркибй, ки дар чумла шакл мегиранд, ба онхо мафхуми хамрохй мебахшад ва дар якчоягй чун таркиби бутуни синтаксиси ин ё он маьнои грамматикии мафхуми хамрохидоштаро ифода мекунанд:
ІДар сахтиро ороишу рохате хамрох аст (Саъдй.Куллиёт,ч. 3. с.
106);
2.Муддати хаждах сол аст, ки бо ман хаіирох аст (Ч,омеъ-ул хикоёт,
4.1, с.ЗЗ).
Дар китоби «Забони адабии хозираи тодик» кайд карда мешавад, ки «Зарф хам монанди дигар хиссахои нутк, дар чумла калимахоро тобеъ карда, ибора месозад» (31, 198).Вокеан, дуруст аст, зеро зарфи хамрох низ таркибхои синтаксисиро, їси дар алохидагй мафхуми хамрохиро дар мати ифода карда метавонанд, ба худ тобеъ месозад ва дар ролаби ибора муносибати уамроуиро бо иловаи тобииш таькидй тарурезй мекунад. Зарфи хамрох дар чунин колабхо чузьи асосй ва мухим ба шумор меравад.
Чи тавре ки маълум аст, пешоянди бо чун воситаи грамматики муносибатхои гуногуни грамматикиро сурат медихад. Пешоянди бо якчоя бо калима ва иборахои гуногун таркибхои нахвиеро ташкил медиханд, ки муносибатхои мухталифи синтаксисиро ифода менамоянд. Яке аз вазифахои асосй ва мухими он сурат додани муносибати холшархкунандагии хамрохй мебошад:
1.Май ба хотир овардсш, ки аввалии бор аз назди ин раср бо падарам гузашта будам (Улугзода. Су буй цавонии мо, с.274);
2.Ман уам бо мулло Абдусшілом ба хонаи тагоуоям рафтам (Айнй. Еддоштуо, ц. І, с.З).
Таркибхои синтаксисі!, аз кабили бо падарам ва бо мулло Абдусалом, ки дар забони точикй дар ифодаи муносибати хамрохй хеле маъмул мебошанд, ба зарфи хамрох тобеъ шуда, дар якцоягй иборауои зарфиеро ташкил менамоянд, ки дар ифодаи муносибати хамрохй хеле серистеъмоланд.Аммо таркибхои мазкур дар дохили чунин иборахо на муносибати холии хамрохиро, балки муносибати объектиро ифода карда, дар дохили ибора чун пуркунандаи бавосита ба зарфи хамрох тобеъ