Лексико-грамматические оттенки "и'раба" в таджикском языке

• Автор: Исмонов, Кароматулло Бадридинович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2013
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 169 с.

ДОНИШГ ОХИ миллим точикис гон

Бо х,укми дастнавис

Исмоиов Кароматулло Бадридинович

ТОБИШХОИ ЛЕКСИКИ-ГРАММАТИКИИ ЭЪРОБ ДАР ЗАБОНИ

ТОДИКЙ

Ихтисос: 10.02.22 - забонхои халкхои кишвархои хориди Аврупо,

Осиё, Африко ва бумиёни Америка ва Австралия (забони тодикй).

Рисола

барои дарёфти унвони номзади илми филология

Рохбари илмй: доктори илми филология

Сулаймонов С.

Душанбе
МУНДАРИЧД
МУЬ^АДЦИМА
БОБИ І. ПАДИДАИ ЭЪРОБ ДАР ЗАБОНИ АРАБИ, ТАЪРИХ ВА
мохияти ОН
§1.1. Маънои лугавй ва истилохии эъроб дар забоншиносй
§1.2. Мафхуми истилох,и эъроб дар забонхои сомй
§1.3. Падидаи эъроб дар забоншиносии араб
§1.4. Эъроб аз дидгохи арабшиносон
§1.5. Омил сабабгори эъроб
§1.6. Эъроб дар лахчахои арабй
§1.7. Алокди эъроб бо хатти арабй
§1.8. Вазифахои сарфй (морфологй)-и эъроб
§ 1.9. Вазифахои синтаксисии эъроб дар феъл
БОБИ II. ТОБИІІЩОИ ЭЪРОБЙ ДАР ЗАБОНИ ТОДИКИ
§ 2. 1. Таъсири морфологй ва синтаксисии забони арабй бар забони
тодикй
§ 2. 2. Истилохи эъроб дар забони тодикй
§ 2. 3. Дигаргунихри эъроби зимнии иктибосоти арабй дар забони
тодикй
§ 2. 4. Аломатхои эъробии забони арабй дар забони тодикй
§2.5. Эъроби «-ан»-и арабй дар забони точикй ва татбихи он.
§ 2. 6. Нишонахои эъробй дар забони тодикй
ХУЛОСА
РУЙХАТИ АДАБИЁТ
МУЦАДЦИМА
Ахамияти мавзуи тахкиц. Забон шохиди ягонае дар таърих мебошад, ки барои сохибони худ аз гузашта паём оварда, дирузро ба имруз пайванд месозад ва фардоро ба имруз ошно мекунад. Ба таъбири
В.Д.Аракин «забон бузургтарин роуу василае барои муоширати одамон мебошад ва чунин як масъулияти сангинро бо низоми амщу фарогири худ адо менамояд» (3,7). Бо гузашти таърих дар зери омилхои хоридй ва дохилй забон низ ба дигаргунию тагйирот рубару мешавад ва гохе сохибони як забон баъди чанд асре аз гуфторхои гузаштагони худ чизеро дарк карда наметавонанд. Ба унвони мисол метавон аз модарзабонхо ёд намуд, ки дар забоншиносй ба таври бояду шояд дар бораи онхо маълумот ёфта намешавад ва ё забони англисии имрузро метавон мисол овард, ки аз 5-10 аср пеши худ ба таври назаррасе фарк, мекунад (79, 33).
Ба дигаргуншавй рубару шудани ин ё он забон пеш аз хама ба рухияи осонталабии башар бастагй дорад. Зеро башар мехохад, ки «бо займати камтар вазифаи худро адо созад ва яке аз асрори иртщову азамати башар ва бурузи тамаддуну тарвиц ва такмили улум х,амин латифа аст. Дар сухан гуфтан низ мардум х,амин корро кардаву мекунанд ва аз х,амин ру, мебинем, ки х,ар забоне дар тули муддат содатару осонтар ва сарфу нах,ваш камтару саултар мешавад» (135, 270).
Пайдост, ки тагйироту дигаргунй дар забон пеш аз хама дар
кисмати лексикаи он сурат мегирад ва дар ин росто туфта метавон, ки
дар камтарин муддат, хатто чоряк аср ва хатто камтар аз он аз лихози
лексикй забон ба дигаргунй рубару шуда бошад, зеро зиндагии башарият
аз насле ба наели дигар ба таври чашмрас тагйир мепазирад. Дар
натидаи махдудшавй ва васеъшавии маонии вожахо, ба майдон омадани
таъбирхои наву тоза, ниёзмандй ба истилохоти нав ва пазируфтани
иктибосот аз забонхои дигар сабабгори тагйир ёфтани лексикаи забон
мегардад, зеро забон хамеша дар тараккй ва тагйироти доимй аст. Ба
таъбири JI. П. Иванов: «дигаргунй ва тагйирпазирй дар к; и см а ти лексикаи
забон метавонад х,ар пащ сол баъд сурат гирад, дар х,оле ки бахши

гуфтаанд, цуз фарзияе беш нест. Онуо дар ин фарзия такя ба он менамоянд, ки ало мату ou эъроб боуимондаи пасвандуое мебошанд, ки дар охири вожауо мечаспиданд, сипас уазф гаштанду ба цояшон нишонаи ба он далолаткунанда боуй монд, ки он уамин эъроб аст. Бе шак онуо дар ин мавзуъ дар зери таъсири низоми забонуои худ ва равиши эъробию тасрифии онуо мондаанд. Зеро забони арабй дар эъробу дар тасриф равиши хоси худро дорад, ки аз равиши забонуои гарбй фару мекунад. Дар забони арабй тавассути уаракатуо бар маъноуои гуногуне ишора карда мешавад, бе он ки ин уаракатуо боуимонда аз пасванде ва ё аз уиссачае бошанд» (90,46).
Бе шак забони арабй дар баробари аз модарзабони сомй гирифтани эъроб дар он аз лих,ози шаклию овозй дигаргунии чиддие ворид намуда, онро мувофик; ба сохтори забонии араб гардонидааст. Чунончи Бергштрассе мсгуяд: «садонокуои дарозе, ки дар забони арабй имруз дида мешаванд, бо фаруияти андаке айни садонокуои дарозе мебошанд, ки дар модарзабони сомй вуцуд дорад. Шояд дар модарзабони сомй боз садоноки дарози чауоруме, уамчун «ls» вуцуд доштааст, ки баъдтар дар арабй ба «а» {-и дароз) табдил ёфтааст. Зеро ба калимаи «j1^» [gär]-и арабй калимаи «ger»-и ибрй ва ба вожаи «j4»[när]-u арабй вожаи «пст»-и ибрй мутобиуат менамояд, уарчанд дар ифодаи маъно аз уамдигар фару доранд»( 134,54). Забони арабй то имруз унсурхои кадимаи зиёдеро аз модарзабон дар худ нигох, доштааст, ки ин аз махди забонхои сомй будан ва ё акаллан дар чивори онх,о нуму ёфтани арабй дарак медих,ад(129,165).
Бояд ба ин нукта ишора намоем, ки омузиши эъроб дар
модарзабони сомй, катто дар кама забонх,ои сомй мах,з пас аз ба майдон
омадани забншиносии мукоисавй ва таваччух намудан ба ховаршиносй
дар Аврупо огоз шудааст. Вале донишмандони араб ба ин боваранд, ки
арабхо пеш аз зухури Ислом, хдтто пеш аз асри чохилй аз эъроб хамчун
дигаргунии охири вожахо огохй доштанд. Онхо ин нуктаро бо он таъйид
месозанд, ки набатихо, ки шохае аз сомихо ба шумор мерафтанд, пеш аз
омезиш ёфтан бо оромихо (ва омезиш ёфтани забони набатй ба забони