Глагольная лексика в "Маснавии маънави" Джалолуддина Руми"

• Автор: Усмонов, Рустам Ахмаджонович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2003
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 196 с. : ил.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ЧУМХ.УРИИ точ,икистон ДОНИШГОХ,И ДАВЛАТИИ ХУДАНД БА НОМИ АКАД. Б. БАФУРОВ

Ба х;айси дастнавис

УСМОНОВ РУСТАМ АХ,МАДЧ,ОНОВИЧ

ЛЕКСИКАМ ФЕЬЛ ДАР «МАСНАВИИ МАЬНАВИ»

Ч.АЛОЛУДДИНИ РУМЙ

Ихтисос: 10.02.22 - Забон^ои халедои кишварх,ои хориди Аврупо, Осие, Африко ва мардуми бумии Амрико ва Австралие (забони тодикй)

Рисола барон дарефти унвони номзади илм^ои филологй

Рох,бари илмй: Узви вобастаи АИ Ч,умх>урии Тодикистон доктори илмх,ои филологй, Д.С.Саймиддинов
ХУЧДНД
Мундарида
Мук;аддима
Боби Г.Феъл^ои содда
1. Феъл^ои содда аз ниго^и маъно
1.1 Феълх,ои соддаи бунёдй
1.1.1 Феълх;ои з^аракат
1.1.2 Феълз^ои амал
1.1.3 Феълх.ои х.аракату амал
1.1.4 Феълх,ои ифодакунандаи муносибат
1.1.5 Феъл^ои з^олат
1.1.6 Феълх;ои марбут ба гуфтор ва садовой гуногун
1.1.7 Феъл^ои марбут ба ^олатхои рух,й
1.1.8 Феълх.ои марбут ба дарку э^сос
1.1.9 Феъл^ои марбут ба амалу х;олатхои гуногун
1.2 Феълх;ои содда бо пешвандх.ои таърихй
Боби II. Феълх;ои сохта
2.1 Ташаккули афъоли сохта тавассути пешвандх,о
2.1.1 Пешванди бар
2.1.2 Пешванди дар
2.1.3 Пешванди боз
2.1.4 Пешванди во
2.1.5 Пешванди фуруд-/фуру
2.2 Ташаккули афъоли сохта бо пасващдо
2.2.1 Шаклз^ои номй
2.2.2 Пасванди феълсози -идан
Боби III. Феъл^ои таркибии номй
3.1 Феълх,ои таркибии номй бо феъли ёвари кардан
3.2 Феълх,ои таркибии номй бо феъли ёвари шудан
3.3 Феъгдои таркибии номй бо феъли ёвари задан
3.4 Феълхри таркибии номй бо феъли ёвари доштан
3.5 Феълх,ои таркибии номй бо феъли ёвари ёфтан
3.6 Феълх,ои таркибии номй бо феъли ёвари бурдан
3.7 Феъл^ои таркибии номй бо феъли ёвари овардан
3.8 Феълх,ои таркибии номй бо феъли ёвари додан
3.9 Феъл^ои таркибии номй бо феъли ёвари гардидан/гаштан
3.10 Феълхри ёвари гайрифаъол
Хулоса
Фезфисти манобеъ ва осор
МУКДДДИМА
Маълум аст, ки феъл^о дар радифи ^иссах,ои нутци дигар аз думлаи мух,имтарин аносири ташаккули думла дарор дошта, бидуни шинохти мушаххаси вижагих,ои он наметавон масоили мутааддиди марбут ба нах,вро халшуда хдсобид. Дар ин замина ёдовар шудани як к;айди мухдддиди барчастаи таърихи забони форсй Парвиз Нотили Хонларй айни маврид аст: «... бисёре аз матолиби марбут ба нах,в, яъне сохтмони думла дар форсй вобаста ба он (феъл - Р.У.) аст ва то сохтмони феъл дуруст шинохта нашавад, наметавон бах,си дак,ив;у комиле дар бораи думла ба амал овард» (114,3).
Мах,з ^амин вижагии феъл сабаб шудааст, ки гурух,и калони пажу^ишгарони ватаниву хоричй доир ба пахдух,ои мухталифи ин силсилаи вожах.0 таддидоти зиёдеро ба андом расонидаанд (2, 15-40; 3; 4; 5, 24-43; 12, 87-98; 24,139-146; 25; 39,23-29; 42; 49; 60,95-102; 56; 68,22-27; 69,21-26; 77,155-174; 80,190-199; 89,24-36; 91; 92,149-172; 97; 102,441-444; 108,51-56; 120,30-34; 122,35-44; 131,275-281; 133,80-142). Вале таъкид бояд кард, ки бахши зиёди пажух,ишоти тазаккурёфта ба масоили категориями феъл, амсоли намуд, замон, шахс, шумора, сига, тарз ва монанди инх,о бахшида шудаанд. Кулли тадк;ик;отх1ои ёдрасшударо аз руи он ки дар он*,о умуман масоили феъл и забони тодикй баррасй гардидаанд ё ин масъала дар дараёни тахдпли вижагих,ои забони осори алох,ида, ё ки мух;овараи манотиди муайян мавриди пажух,иш к;арор гирифтааст, метавон ба тарифи зайл гуру^бандй намуд:
1. Дар як силсила асару мадолахр маълумоти мук;аддамотй родеъ ба ташаккули асос^ои феъл, зу.х,ури шакл^ои замонии онх,о, нишона^ои ситавй, тарифи пайдо гардидани шакл^ои шух,удй ё накдй, бевосита ё бавосита, василах,ои шаклгирии масдарх,о, бунёди гунами тасрифй ва гайритасрифии феълои забони адабии дозирай тодик ва монанди инх,о зикр гардидаанд (32,223-316; 39,23-29; 21,172-263; 77,155-174; 81; 118,41-63).

мадозан сахт лсгар шудан (138,^.39,110-111). Дар "Маснавии маънавй" ин феъл ба маънои зер ба кор рафтааст:
1) хароб гардидан, логар шудан: “Мегудозад дамчу мум аз оташе” (134).
Саййид Содиди Гавдарин дар "Маснавии маънавй" ба ин маънй фаровон истифода гардидани феъли мазкурро таъкид намудааст (19,д.8,11).
2) азият кашидан: Хдмчу бемори диде у мегудохт.
Иллати уро табибе кам шинохт (566). Феъли мурданро Мавлавй ба дуз маънои аслй боз ба маънои хомуш шудан низ ба кор бурдааст: Хода гуфт: "Ин сухта намнок буд",
Мимурад истора аз тарриш зуд (568). Саййид Содиди Гавдарин тандо ба дамин маъно мустаъмал гардидани ин феълро дар "Маснавии маънавй" ишора кардааст (19,д.8,288).
Тавре ки ишора гардид, дар "Маснавии маънавй" бархе аз афъоли ифодакунандаи долат беш аз се тобиши маъной пайдо намудаанд. Чунончи, феъли дариданро метавон ба маъонии зайл дучор омад: 1) пора кардан:
Он кй медаррид дома (й) халд чует,
Шуд дарида они у, эшон дуруст (36).
2) мадв кардан, куштан: “Пилро бидриду напзирад руфу” (287).
3)бардам хурдан: “Чун бидаррад шарм, гуям роз фош” (573).
4) бардам додан: “Шаме агар шабро бидаррад чун асад” (556).
Муаллифи фарданги луготу таъбироти "Маснавии маънавй" корбурди феъли печиданро ба ду маъно: 1) кашмакаш кардан 2) гирифтор шудан ба дайд овардааст (19,д.2,359-360), вале аз маводи асари мавриди тадлил бармеояд, ки тобишдои маъноии ин феъл зиёда аз гуфтаи уст: 1) адоват, данг кардан: “Ман адуввам мар туро, бо май мапеч” (392).
2) пиндон намудан: “Руву cap дар домадо печидаед” (51).
3)асар кардан, таъсир намудан: “Макри шайтон дам дар печид. шукр” (36).
4) гирифтор шудан: “Аз хамокат андар ин печидай” (414).
Аз маводи фардангномадо бармеояд, ки феъли чушидан дар таълифоти ниёгон ба маъонии мухталиф мавриди истифода да pop