Арабские заимствованные слова в "Наводирулвакое" Ахмада Дониша

• Автор: Каландаров, Сарабек Давлатерович
• Шифр специальности: 10.02.22
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2006
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 181 с.

Мундарича
Мукаддима
Боби 1. Исмхои икдибосии араби, хусусият ва вазифахои грамматикии онх,о дар «Наводирулвакоеь»
1.1. Исмхои фоили араби
1.2. Исмхои мафьул
1.3. Мавцеи исмхри макон
1.4. Чдмьбандии исмхои араби
Боби 2. Х,иссах,ои дигари нутк, дар «Наводирулвакоеь»
2.1. Масдархои араби
2.2. Сифат ва дарацах,ои он
2.3. Шуморахо
2.4. Ч,онишинхо
2.5. Пешояндхо
2.6. Зарфхо
2.7. Х,иссачах,о
Хулоса
Фехристи адабиет
Мукадцима
Аз руйи осори хаттии то ба замони мо расида, ба акидаи забоншиносон, забони форсй ë форсии дари рох,и бештар аз дунимхдзорсоларо тай намудааст. Мутахассисони таърихи забон тахаввул ва дараёни онро ба се мархила: забони форсии кадима, миёна ва нав дудо кардаанд. Мархдлаи охирин зиёда аз хазор солро дар бар гирифта, аз ахди хукмронии сулолаи Сомониён то замони мо омада мерасад. Дар ин мудцат осори хеле бобаракати илмию адабй бунёд гардида, дар рушду такомули забонамон накдіи бузург гузоштааст. Ин мероси гаронбахои адабй, ки аз гузаштагон боки мондааст, аз тарафи шаркдіиносон аз лихози адабшо бадей бештар, вале аз дихати хусусиятхои забон камтар омухта шудааст.
Маълум аст, ки таърихи инкишофи забонро амик ва мукаммал наомухта, вазъи кунунй ва тамоюли инкишофи минбаъдаи онро муайян кардан мумкин нест.
Ахмади Дониш аз зумраи адибони асри XIX буда, асархои илмию адабии у ба охири асри XIX, явне ба дунин мархалаи инкишофи забони адабии тодик рост меояд, ки дар хаёти сиёсию идтимой ва фархангии дамъият як навъ дигаргунй рух дод ва асари ин тахаввулоти фитрй дар забон хам бозтоб пайдо мекард.
Як зумра тадкикгарон чун 3. Ш. Радабов (2.78), Р. Хрдизода (2.103), С. Улугзода (2.95) дар бораи хаёт, эдодиёт, тояхои маорифпарварии Ахмади Дониш маълумоти дакик ва муфассал дода, дар бораи сахми у дар инкишофи ёдцоштнависй, насри бадей ва забону услуби нигориши нависанда хам изхори мулохиза кардаанд.
Забон пайваста дар инкишоф, такомул ва тагйирот аст. Хдмаи ин ходисахо бо хаёти сиёсию идтимоии сохибзабонон алокамандии устувор дошта, аз бисёр дихат чун оинаи хаёти дамъият дар забон инъикос меёбанд. Забони тодикй дар хар давраи инкишофи таърихи хазорсолааш дорои хусусиятхои фарккунандае мебошад, ки ниёз ба тадкику баррасии махсус дорад. Ин аст, ки ба омузиши даврахои гуногун мухакдикони зиёде
Исми фоили соил дар адабиёти форсу тодик бар ду маънй далолат мекунад. 1. суолкунанда:
Чу соил аз у ин иборат шунид,
Ба гавраш чу мох,й инон баркашид (Бедил).
2. гадо, талбанда:
Чу соил аз ту ба зорй талаб кунад чизе,
Бидех, вагарна ситамгар ба зур бистонад (Саъдй).
Мекард бад - ин тамаъ карамхр,
Медод ба соилон дирамхо (Низомии Гандавй) (1.17)
Ахмади Дониш ин калимаро ба маънои дуюмаш (мадозй) истифода бурдааст: Агар соиле ва факире аз ту дираме хохад, додани ту айни итоат ва иттибоъ аст (54). Аён аст, ки Ахмади Дониш дар таълифи ёддоштхои худ аз осори насри бадеии гузаштагони худ, алалхусус аз осори назму насри Саъдии Шерозй бебахра намондааст. Ба назар чунин мерасад, ки у мазмуни он байтро бо андаке тагйир бозгуйй намудааст. Дигар ин, ки дар ин матн калимаи наздикмаънон «соил» - «факир» барои ошкор шудани мафхуми «соил» ёрмандй мекунад. Аз ин ру силсилаи калимахои хаммаъно ё наздикмаъно барои шархи маънои калимаи иктибосии мушкилфахм як навъ василаи кушодани маъно ба шумор меравад.
Як кисми исмхои фоили дар боло зикршуда барои ифодаи мафхумхои динй истифода шудаанд: набй, муфтй, цозй, уоцй. Ин калимахо бештар дар байни ахди такво маъмулу машхуранд.
Калимаи ровй ба маънии гуянда мавкеи худро дар забони имруза нигох доштааст ва холо дар катори калимахои «гуянда», «натток» ва гайра истифода мешавад.
3) Исмхои фоил аз феълхои мазиди гайрисолим: мулокй (J&A (46)- мулокоткунанда, вохурикунанда; мунзавй (75) -
он, ки худро аз мардум дур мегирад, гушанишин; мунтахй urf^ (142,к-2) -ба охир расанда, андомёбанда(ёфта); мунказй (210) - гузашта,
тамомшуда, ба охир расида; мунханй (183,240,к-2) - хамида, кад;