Лингвистическая поэтика стихотворных произведений Г. Афзала

• Автор: Хурматуллина, Рашида Шамсиевна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Казань
• Количество страниц: 267 с.

КАЗАН ДЭУЛЭТ УНИВЕРСИТЕТЫ
Кулъязма хокукында
Хермэтуллина Рашида Шамсиевна
ГамилАфзал шигъриятенец лингвистик поэтикасы
10.02.02. - Россия Федерациясе халыклары теллэре (татар теле)
Филология фэннэре кандидаты дигэн гыйльми дэрэжэ алу очен язылган диссертация
Фэнни житэкче: филология фэннэре докторы, профессор Хисамова Ф.М.
Казан
Эчтэлек
Тема: Гамил Афзал шигъриятенец лингвистик поэтикасы
Кереш
§ 1. Г.Афзал — халык шагыйре
§2. Г.Афзал ижатыныц ейрэнелу тарихы Ьэм актуальлеге
I булек. Г. Афзал эсэрлэрендэ лексик-семантик категориялэр Ьэм аларныц стилистик функциялэре
1.1 .Шигьри эсэрнен телен вйрэну мэсьэлэлэре
1.2.Гади суз белэн сурэт тудыру
І.З.Охшаш мэгънэле сузлэр- синонимнар
1.4.Каршы_ мэгънэ бслдеруче сузлэр-антонимнар
1.5.Мэгьнэ ягыннан бер-берсеннэн ерак торгам сузлэр-омонимнар
1.6.Шагьшрьнец яцасузлэре
1.7.Гади сейлэм сузлэре
II булек. Шигырь текстларында халык авыз ижаты жэуЬэрлэре
2.1. Фразеологик эйтелмэлэр
2.2. Мэкаль Ьэм эйтемнэр
III булек. Сузнец кучерелмэ мэгънэсенэ нигезлэнгэн сурэтлэу чаралары
3.1. Сурэтлэу чарасы буларак эпитетлар
3.2. Чагыштырулар-сойлэмгэ жанлылык,эмоциональлек биру чарасы
3.3. Метафоралар
3.4. Символлар
3.5. Метонимия
3.6. Синекдоха Ьэм перифраз
3.7. Сынландырулар
3.8. Оксюморон Ьэм парадокс
3.9. Гипербола Ьэм литота
IV булек. Г.Афзал шигъриятенец поэтик синтаксисы
4.1. Инверсия алымы
4.2. Синтаксик фигуралар
4.2.1. Кабатлаулар
- гади кабатлау
- анафора
- эпифора -рэдиф
- рефрен
4.2.2. Градация
4.2.3. Антитеза
4.2.4. Синтаксик параллелизм
4.2.5. Хиазм
4.2.6. Кучеш .'
4.2.7. Композицион ялгау
4.2.8. Риторик copay Ьэм поэтик эндэшлэр
Йомгак
Файдаланылган чыганаклар Ьэм эдэбият нсемлеге
Кереш
§1. Гамил Афзал - халык шагыйре
“Татар одэбиятыньщ йвзен элек-электэн билгелэгэн шагыйрьлэребез сафына эледэн-эле талантлы шэхеслэр остэлэ. Шигьри сузнец кадере Ьаман арта бара. Талантлы шагыйрьлэребез халык тарафыннан хормэт ителэ,” - дип язган иде Ф.Галимуллин (54, 6.181). Хаклы рэвештэ “Халык шагыйре” исемен йертучелэр арасында Г амил Афзал да бар.
“Гамил Афзал исемен ишеткэч ук, куз алдына жор телле, уткен фикерле, кочле Ьэм кор рухлы кеше килеп баса”,- дилэр тэнкыйтьчелэр аныц турында (94).
Сонгы 40 елга якын гомерен Татарстанньщ Элмэт шэЬэрендэ яшэп, и>кат иткэн, лирик Ьэм юмористик шигырьлэре, жырлары белэн хэзсрге кон укучыларына яхшы таныш булган Гамил Афзалныц исеме татар совет шигъриятепдэ 50нче еллар урталарында курено башлый Ьэм эдэбиятка узеннэн шактый алда кергэн кайбер елкэн буын шагыйрьлэргэ Караганда да узенец укучыларын тизрэк таба.
Тукай, Бабичлар узлэрснец мираслары - гузэл шигырьлэре белэн аны рухландырып, кеч естэп торсалар, Г.Афзалньщ ныклы адымнар белэн эдэбият мэйданына чыгуында куренекле шагыйрь С.Хэкимнец роле бик зур. Ул аныц емет дусты - кицэшче Ьэм укытучысы. Шагыйрьнец эдэбиятка килуе турында С. Хэким: “ Традицион шигырьгэ таянган хэлдэ, хэтта ана бик нык ябышкан хэлдэ, узенчэ керде”, - дип язды (169).
Гамил Афзал, Ьичшиксез, Тукай традициялэрен тугрылыклы рэвештэ дэвам иттеручелэрнец берсе булды. Бу жанрлар ягыннан гына тугел, тематикасы ягыннан да раслана. Тукай традициялэрен дэвам иттеру - беренче чиратта заман Ьэм халык улы була алу ул. Элбэттэ, бу олы бурычларны утэргэ талант кирэк, идеаллы максат кирэк, йерэк кирэк. Г.Афзал уз ижатына максат куеп яшэде. Шул максатларына ирешергэ тырышты. Кулыннан калэмен тошермэде.

Г. Афзал узе гсаэ У3'Узенэ тугры булып калмый, укучысын да, шэкертлэрен дэ кабат-кабат, терле алымнар белэн тормышта очраячак кутэреп алып селкеп салулардан саклап калырга омтыла. “Зурлау-хурлау” антонимын сатира жанрында язылган “Яна костюм” шигырендэ дэ очратабыз:
Уз Ьенэрен зурлап кына,
Бутэннэрен хурлап кына.
Шагыйрь антоним итеп фигыльнец терле формаларын куллана. Ераклардан килде ул, гасырлар туреннэн,
Риваятьлэр, жырлар аЬэценэ теренгэн,
Елаган — келгэн, жицгэн - жицелгзн.
Алтын емет дигэн Рухым минем.
Иез кабат алданган Ьэм ышанган Окопларда туцган, утларда янган,
Кеше булып калган кечле
Рухым минем, - дип, “Рухым” шигырендэ ул илнец боек тарихын узенец рухы белэн бэйли. “Сеенгэн чаклар була” шигырендэ:
Авыз кутэреп капдым, дип Кеенгэн чаклар була.
Иц дерес сузне яздым, дип
Сеенгэн чаклар була, - дип, шигьтрь гоцат иткэн чакта суз эзлэп интеккэн мизгеллэре турында язса, “Бик читен” шигырендэ донья белэн хушлашу мизгеллэрен куз алдына китереп:
Сеенеп яшэдем,
Кеенеп китэрмен,
Деньядан киту бик читен, - ди.
“Чорнау-суту” кебек башка шагыйрьлэрдэ сирэк очрый торган антонимнарны Гамил Афзалныц фэлсэфи шигырьлэрендэ дэ, “Усал елмаеп сойлэшу” циклындагы сатирик шигырьлэрендэ дэ очратырга мемкин. Мэсэлэн:
Утырасыц жэмгыятьнен жилкэсеидэ,