"Юсуф и Зулейха" Назима Хирати и ее сравнение с одноименной поэмой Абдурахмана Джами

• Автор: Шерназаров, Бахриддин Махмадкулович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2003
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 157 с.

ВАЗОРАТИ МАОРИФИ Ч,УМХ,УРИИ ТОДИКИСТОН

ДОНИШГОХИ ДАВЛАТИИ ОМУЗГОРИИ тодикистон ба номи К-Ш-ДУРАЕВ

ШЕРНАЗАРОВ БАХДИДДИН МАХМАДКУЛОВИЧ

«юсуф ба зулайхо» - и нозими хироти ВА мухоисаи он бо достони хамноми абдурахмони доми

10.01.03 - Адабиёти халкхои мамолики хорида (адабиёти тодик)

Ба хукми дастнавис

Рисола барон дарёфти дарадаи илмии номзади илми филология

Рохбари илми: доктори илми филология,

профессор Надми Сайфиев

Душанбе
МУНДАРИЧА
1. МУКДДДИМА
2. БОБИ І. Сохтва сужети достощо
3. БОБИ II. Гоява образхои асосии достощо
4. БОБИ III. Баьзе хусусиятуоиуслубй ва бадеиидостощо
5. ХУЛОСАХ.О
6. РУЙХАТИ АДАБИЕТ

М у ка д д и м a
Таърихи адабиёти форсу точик бисер устодони каломи бадеъро медонад, ки баробари дамчун устоди жанрдои хурди ганой - газал, касида, маснавй, рубоиву дубайтй шинохта шуданашон, дар достонсарой низ мумтоз буданд. Бархе аз ондо дар риштаи достонсарой назирагуй карда, ба сухан пиродани тоза пушонида, бо маънидои рангин, образпорадои мухайяли шоирона боиси пазироии хосу ом гардидаанд ва хамчун достонсароёни маъруф эътироф шудаанд. Аз устод Рудакй cap карда то шоирони садаи XX номи саддо адибонро метавон ёд кард, ки хам дар жанрдои лирикй ва дам дар достонсарой бомадорат каламкашй намудаанд. Офаридадои ондо минбаъд мавриди пайравию такдид карор гирифт ва дар натича мактабу равиядои нави адабй падид омад, анъанаи гузаштагон давом карда, дар карндои минбаъда махсусан дар риштаи достонсарой навоваридо падид омаданд.
Дар достонсароии адабиёти форсу точик махсусан навъи назирасароии достон пас аз Низомй густариш ёфт ва макоми махсус пайдо кард. Ин боиси таълифи як идца достондои дамном (дар як мавзуъ, датто дар як вазн) гардид. Назирасарой ба достондои «Хамса»-и Низомй (Амир Хусрав, Домй, Навой, Х,отифй.) ва достондои чудогонаи «Х,афт авранг» - и Ч,омй дамоно дар тамоми дарндои минбаъда давом кардааст. Шоирони асрдои минбаъда кувваю истеъдоди худро дар ин боб санчида, бо дамин дар рушду такомули достон садми арзанда гузоштаанд. «Хак бар чониби ■* Г.А.Горбаткина аст, ки у дар маколааш дар бораи достони Шайёд Хамза менависад: «Хар як нависанда анъанаи назирасароиро идома дода, ба он чизи наве илова намуд, масъаларо аз нигоди худ шард дода, руди замонаро ба тасвир кашид. Аз ин лидоз худи сужет, ки тадкикотчиёни Аврупои Барби ба он диккати асосиро равона менамоянд, он кадар мудим иабуда, мудиммаш шарду эзоди сужет ва мудтавои ичтимоиву психологии он аст» (126, 31). Ин масъала аз назари афкори илмй-адабиётшиносии точик дам дур намонда, сайри таърихии достон ва навъдову хелдои он, тадаввули
Дар сохили Нил ибодатхонае сохта, ба тоату ибодат машгул мешавад ва бо ин рох ба ин дунё падруд гуфта, ба дидори маъшукаш шарафманд мегардад. Дар ин боб, чи хеле ки мебинем, акидахои тасаввуфии Доми ифода ёфтаанд, ки дар он рохи тай менамудаи суфиён-ахли тарикатро ба таври бадей ифода намудааст.
3) Дар достони Домй бобе бо номи «Шарх додани Юсуф киссаи мехнати рох ва захмати чохро ва огох шудани Зулайхо аз он, ки андухе, ки он руз доштааст, ба сабаби он будааст» мавчуд аст. Дар ин боб Ч,омй меорад, ки пеш аз висоли худ бо Юсуф, Зулайхо рузе бето кат туда, дилаш ба дарду суз меояд ва доя уро холпурсй намуда, ба у насихат медихад, ки гам нахурад, ин чафои чарх аст, аз бедодии замона гамгин нашавад. Пас аз он ки Зулайхо ба висоли Юсуф мерасад, рузе Юсуф ба Зулайхо киссаи чоху захмати рохро накл мекунад ва Зулайхо ин дам сабаби он рузи бетокатиашро дарк менамояд. Дар ин боб низ фикрхои тасаввуфии Ч,омй бараъло ифода ёфтаанд, яъне ошику маъшук аз дили хам пешакй огохй доштаанд:
Бале, донад диле, к-огох бошад,
Ки аз дилхо ба дилхо рох бошад.
Хусусан аз дили садчоки ошик,
Ки бошад дар рахи маъшук содик
В-агар гарде нишинад бар изораш,
Шавад хам пушти ошик зери бораш (21, 243).
4) Боби 33 достони Домй бо номи «Рафтани Зулайхо худ пеши Юсуф ва тазарруъ намудан ва узр гуфтани Юсуф аз тахсили муроди вай» оварда шудааст. Дар ин боб чунин вокеа накд мешавад: вакте доя аз назди Юсуф бо чавоби рад меояд (Зулайхо ба воситаи доя мехост мухаббати худро ба Юсуф изхор намояд -Ш.Б.), Зулайхо худ назди Юсуф рафта, аз ишки худ, азобу хичронаш, орзуи висолаш сухан меронад. Юсуф ба гиря омада, пас бо хохиши Зулайхо сабабашро чунин шарх медихад, ки ишки кас бароям хучаста нест. Зеро мехри аммаам окибат маро ба дуздй бадноми чахон сохт, мехри падар боис гардид, ки бародаронам маро аз назди у дур