"Кашф-ул-асрор" Абулфазла Майбуди и его литературное значение

• Автор: Насриддинов, Фахриддин Абдуманнонович
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2004
• Место защиты: Худжанд
• Количество страниц: 163 с.

МУНДАРИДА
Мудадцима
БОБИ I
МАК.ОМИ «КАШФУЛАСРОР» ДАР ТАЪРИХИ ТАФСИРНАВИСИИ ФОРСУ ТОДИК Фасли I. Тафсирнависии форсу
то дик дар аср дои Х1-ХИ
Фасли II. Адвол ва осори Абулфазл Рашидуддини Майбудй
БОБИ II
СОХТ ВА МУНДАРИДАИ ТАФСИРИ МАЙБУДЙ
Фасли I. Баррасии бахши аввали «Кашфуласрор»
Фасли II. Хусусиятдои бахши дуввуми «Кашфуласрор»
Фасли III. Дидатдои асосии бахши саввуми «Кашфуласрор»
БОБИ III
АХ,АМИЯТИ АДАБИИ ТАФСИРИ «КАШФУЛАСРОР»
Фасли I. Корбурди ашъори форсиву арабй
Фасли II. Ашъори Рудакй дар «Кашфуласрор»
Фасли III. Ашъори Х,аким Саной дар «Кашфуласрор»
Фасли IV. К,иссаву ривоятдо дар «Кашфуласрор»
Фасли V. Садъ дар «Кашфуласрор»
Хулосадо
Федристи сарчашмадо ва кутуби илмии содавй
Ба номи Худой фарохбахшоиши медрубон Мудаддима
Адабиёти классикии форсу тодик дамчун дузви мудимми тамадцуни мардуми эронинажод дар иртиботи бисёр дави бо тамадцуни арабй, юнонй, диндй, чинй ва тамаддуни дигар нашъунамо ва рушду тараддй кардааст. Дар натидаи зудур ва дорй шудани фардангу тамаддуни исломй дар даламрави тамаддуни халддои эронинажод, иртибот ва таъсири мутадобилаи фардангу адабиёти форсию арабй суръати бештар ва мазмуну мундаридаи амид касб кард. Махсусан, нуфузи бисёр муассири мазмундову достондои К,уръонй ва балогату фасодати забони ин китоби мудадцас дар адабиёти форсу тодик силсилаи образдои бадей, воситадои гуногуни тасвирро ворид кард.
Ба давли профессор Расул Х,одизода «К,уръон на тандо китоби мудаддаси динй, балки як асари нотакрори тамадцуни мост, ки бо матзу мУдтавои он фарданги мо, илми мо, адабиёти мо, санъати мо, фалсафаи мо иртиботи давй дорад» (136; 6). Дар идомаи ин суханони худ устод Расул Х,одизода фармудаанд: «Хдрчанд ки дар омухтани таърихи адабиёт тадрибаю малакаи ман бештар мешуд ва ба дадри он ки масъаладои мураккабтари таърихи адабиётамон барон таддид пеш меомад, ба дамон андоза зарурати омі/хтани К,урьонро бештар эдсос менамудем» (136; 7).
Доктор Абдушукури Абдусаттор низ дар бораи нуфузи К,уръон дар адабиёти форсу тодик чунин навиштааст: «Мусаллам аст, ки аз Р}дакиву Саноиву Аттор cap карда то Садридцин Айнй куллияи шуаро ва фузалои исломй К,уръонхон ва К,уръондон будаанд ва донистани К,уръону улуми К,уръонй яке аз талаботи зарурии шоирй, фозилй ва орифиву шеърфадмй дисоб меёфт.» (3; 4)
Дар бораи таъсири мазмундои К,уръонй ва идтибосу талмеди ояти илодй дар адабиёти форсу тодик китобу мадолоти бисёр ба табъ расидаанд, ки таълифоти Бадеъуззамон Фурузонфар, Махдии Мудаддид,

Бадоуддини Хуррамшодй, Алиасгари Хдлабй, Хдйрати Саддодй, Мудаммадамини Риёдй, Маддии Рукнй, Махмуди Бистомй, Насруллоди Пурдаводй аз думлаи ондоянд.
Аммо бо сабабдои маълум дар адабиётшиносии тодик таддиди яке аз сарчашмадои асосии тафаккури бадеии суханварон, ки аз достондо ва мазмундои дуръонй ибтидо мегирад, ба таъхир афтода буд.
Дар 0F0311 солкой навадуми асри XX омузиши илмии ин мавзуъ дар даламрави давлати шуравй ofo3 ёфт. Китоби академик М.Б.Пиотровский «Коранические сказания», ки дар он достондои дуръонии марбут ба паямбарон - Нуд, Х,уд, Солед, Ибродим, Юсуф, Мусо, Исо ва масоили дигар дамъоварй ва ба шеваи имруза таълиф шудаанд, аз думлаи нахустин икдомот дар ин дода мебошад (100).
Дертар дар китобу мадоладои А.Е.Бертеле, Р.Х,одизода,
Х.Шарифов, М.Муллоадмадов, Н.Салимов, Д.Назриев, У.Еаффорова,
Н.Еиёсов ва донишмандони дигар падлудои дудогонаи иртиботи К,уръони карим ва китобдои тафсирй ба забону адабиёти форсу тодик ба таддид омаданд.
Профессор А.Е. Бертеле системам образдои адабиёт ва дунард мардуми форсизабонро дар иртибот бо мавзуоти дуръонй муайян кардааст (21; 345-352)
Профессор Р.Хддизода дар бахши дафтуми китоби судманди хеш -«Х,афт гуфтор дар бораи К,уръон» нуктадои долибе аз хусуси забону сабк ва балогату фасодати К,уръони карим иброз доштааст.
Донишманди номвари тодик Худой Шарифов дар силсилаи мадоладои худ ба унвони «Ислом ва адабиёти форей-тодикй», ки аз чадор мадола иборат мебошад, масъаладои зеринро ба доираи тадлили илмй ворид кардаанд:
ЕТаъсири китобдои мудадцаси динй ба маънавияту зедният ва тафаккури бадей.
2.Таносуби шоирй ва маънавияти домеа.
3.Шеъру шоирй дар К,уръони карим аз дидгоди муфассирон.

Худо (с) манъ кард pÿ3H Хайбар аз гушти харх,ои хонагй ва идозат дод дар rÿiiiTH асп) Ва рувия ан Чдбирин к;ола - атъамана расулуллох,и (с) явму Хайбари лух,умал хайли ва нахдна ан лух,умил х,умури (ва ривоят шуд аз Ч,обир, ки гуфт: Хуронид моро Расули Худо (с) рузи Хайбар гушти аспро ва нах,й кард моро аз гушти хар). Ва ан Асмаъ бинти Абибакрин долат: Акална лах,му фарасин ала ахди Расулиллох,и (Аз Асмоъ духтари Абубакр ривоят шудааст, ки гуфт: Хурдем гушти аспро дар замони Расулаллох, (с) (57; д.5,сах,.357).
Майбудй пас аз тафсири оятх,ои фик;х,й дар зери унвони «Фасл» боли суханро боз карда, ахдмияту фазилат ва одобу хусусиятх,ои дигари он х,укмро баён мекунад ва махсусан фатвои Шафеъиро дар бораи он ёд мекунад. Агарчи дар тамоми дилдх,ои Кашфуласрор бо ин хел фаслх,о ру ба pÿ мешавему шарх,у водиботу фарзх,о ва суннатх,ову мухдррамотро дар он мутолиа мекунем, аммо дар дилдх,ои 1, 2, 3 ва 10 ба сабаби зиёдии оёти фик;х,й ин хел бах,сх,о зиёдтар дида мешавад. Дар саросари Кашфуласрор 30 (ей) фасли фик,х,й дида мешавад. (Намунах,ои ин хел фаслх,о дар Кашфуласрор зиёданд, аз думла, 1/400, 1/487, 2/617,3/12, 3/161, 5/412, 6/491... аксари инх,о чандин сафхдро фаро гирифтаанд). Инак як намунае кутох,е аз ин фаслх,оро меоварем:
«Фасл». Аз ах,коми шаръ он чи тааллук; ба ин оят дорад он аст, ки агар хддя ба касе дих,й аз се берун нест х,оли он кас ки ба вай дих,й: ё фуруд аз туаст, ё мисли туаст, ё мех, аз туаст. Агар фуруд аз ту аст, бар вай мукофот ва иваз водиб нест, сабили садада аст. ва агар мисли ту аст х,ам водиб нест мукофоти он ки ма^суд дар он х,адя иктисоби мухдммад (шукру сано)асту таъкиди садокдт аст ва ин маъно х,осил аст. Ва агар болои ту аст, дар вудуби мукофот ду к;авл аст: Шофеъиро ба як к;авл мукофоти он водиб навашад ва ба дигар давл водиб аст мукофоти он кардану ивази он боз додан. Ва дар к;адру андозаи он иваз Шофеъиро се давл аст: Яке он ки ба дадри к;имати х,адийя ивази он лозим ояд. К,авли дуввум он аст, ки х,ар он чи дар урфу одат биписанданд ва дар мисоли он хддийяи лоик; бувад, лозим ояд. Кдвли саввум он аст, ки ризои вай х,осил бояд кард, чунонки