Санои Газнави и его маснави "Хадикатулхакикат"

• Автор: Давлатова, Холида Муллошоевна
• Шифр специальности: 10.01.03
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2011
• Место защиты: Душанбе
• Количество страниц: 150 с.

Давлатова Холида Муллошоевна
САНОИ ГАЗНАВИ И ЕГО МАСНАВИ «ХА Д ИКАТУ ЛХАКИКАТ»
10.01.03 -Литература народов стран зарубежья (таджикская литература)
Диссертацияна соискание ученой степени кандидата филологических наук
Душанбе-2
Мундарича
Мукаддима
Боби І
Х,аёт ва эдодиёти Саноии Базнавй
Фасли аввал. Т^аёти Саноии Базнавй
Фасли дувум. Эчодиёти Саноии Базнавй
Боби И
«^адикатулхакикат» ва хусусиятхои асосии он
Фасли аввал. Мавзу ь ва мухтавои маснавии «Х,адикатулхакикаг»-и
Саноии Базнавй
Фасли дувум. Киссахои курьонй ва таърихй дар маснавй
Фасли севум. Т^икояхои халкй дар маснавй
Фасли чорум. Андешахои тарбиявй-ахлокй дар маснавй ...118-127 Боби III
Махорати суханварии Саноии Базнавй дар маснавии
«^адикатулхакикат»
Хулоса
Адабиёти истифодашуда

Мукаддима
Дар асрхои ХІ-ХІІ, баъди ба сарн хокимият омадани Базнавиён дар доирахри адабии Газнин ва JToxyp як зумра суханварони бисёр боистеъдод ба майдони адабиёт омаданд, кіі машхуртарини онхо маликушшуарои дарбори Газнавиён Абулдосим Хдсан ибни Ахмади Унсурй (970-1141), Абулхасан ибни Дулуг Фаррухии Систони (ваф. 1038), Манучехрии Домгопй (ваф. 1041), Масъуди Саъди Салмон (1046-1122), Абулфарачи Рунй ва гайра мебошанд. Умуман, «аз рун и гуфтаи таърихнависон дар доираи адабии Разна 400 шоири дарбор будааст» [67, 45], ки ин шумораи андак нест ва он ба инкишофи минбаъдаи адабиёти форс-тодик бетаъсир набудааст. Бонд гуфт, ки дар бораи хаёти илмиву адаби доираи адабии Базна ва умуман Базнавнён мадолахои зиёди илмй-тадкикотП ва рисолахон пажухишй навиштаву ба нашр расидаанд.
Дар радифи суханварони зикршуда Абулмачд Манд уд ибни Одам, мутахаллис ба Саной ва нисбан Разна в й низ мадому маргабаи хос дошта, яке аз намояндагонн барнастаи адабиёти форс-точики доираи адабии Базна ба шумор меравад. Бояд гуфт, ки Саноии Разнавй дар чавонианг шухрат пайдо карда, аввалин мулохизарониву андешахо дар бораи ашъораш ха пуз дар замони дар кайди хает будани шоир баён гардида будаанд [1, 29-31]. Сарчашмахои адабй-таърихй ва тазкирахои муоснри Саноии Разнавй ва сарчашмахои зиёди минбаъда дар радифи дигар суханварони номии адабиёти форс-тодик аз у ёд карда, дара да и баланди истеъдоди шоирй, фазлу камоли вайро руйи аврод овардаанд ва алокамандона ба ин баъзе лахзахои дудогонаи хаёти сипаршнуда ва сафархои тулонияшро берун аз зодгоху баргаштан ба диёр, баъзан бо такрорхо сабт кардаанд.
Дар адабистшиносии ватаниву хорйдй ва шаркшиносии дахонй хам, чунонки дар мавридаш ишора хохад рафт, ба ин ё он муносибат хеле зиёд аз Саноии Разнавй ном бурда шудааст. Илова бар ин хама, дар фехристхои нусхахои даламии китобхонахои дунё, вобаста бо зикри

Эй хирадманди мувахдид, покдини душ дор.
Аз имоми дини Ха к як хуччат аз ман гуш дор.
Он имоме, к-у зи хучдат бехи бвдъатро биканд,
Нахлн дин дар бусгони илм з-ÿ омад ба бор.
Он-к дар пеши сахобон фазли у гуфтй расул,
То диёмат дод илмаш кори халдонро дарор.
Шамъи даннат хонд Уммарро набй як бору бас, Буханифаро чаропі умматон гуфт ÿ се бор.
Чун падид омад ба Куфа Буханифа - точи дин,
Он кн шуд аз илми у дини Мухаммад ошкор.
Гуфт:- Гардад умматам хафтоду се фирдат ба хам,
Хает як з-он ахли чаннат, марчаъи дигар ба нор. Буханифа сарвари он давми ахли чаннат аст.
Мулдиду ахли хаво аз вай шавад мадхуру хор
[24, 238-239]
Дар маснавии «Тахриматулдалам» Саноии Газнавй чунин байт дорад, ки мазхаби ахли ташайюъро тарафдорй мекуиад:
Кирдгоро, ба дони поки расул,
Ба Алию Хуоайпу сабту батул.
[11,88]
Хуллас, тамоми осори Саноиро ашъори хам нисбат ба ахли суннат ва хам ахди ташайюъбахшида фаро гирнфтааст. Аз ин хотир, мо натавонистем хулосаи аниде барорем ва дар асл ба кадом мазхаб гаравидани уро муайян намоем. Танхо метавон гуфт, ки Хакими Газна аслан ошиди Худованд аст ва ба мазхабу расмиятхои бахсталош коре надорад. Байти худи у метавонад адидахои дугунаву парешонро як чо чамъ намояд:
Аз кешу таридатам чй пурей?
Ишд аст маро таридату кеш.