Лексико-стилистические проблемы творчества Ильдара Юзеева

• Автор: Гареева, Раушания Рауфовна
• Шифр специальности: 10.02.02
• Научная степень: Кандидатская
• Год защиты: 2001
• Место защиты: Уфа
• Количество страниц: 220 с.

1Л. И.Юзеев шигъриятендэ гомумкулланылыштагы
сузлэр
1.2. Шигърияттэ гади сейлэм лексикасыньщ стилистик мемкинлеклэре
1.3. И.Юзеев шигъриятендэ архаизмнарньщ стилистик кулланылышы
1.4. И.Юзеев шигъриятендэ образ тудыру чарасы буларак ноэтизмнар
II БУЛЕК Илдар Юзеевныц поэтик фразеологиясе
2.1. И.Юзеев шигъриятендэ традицион фразеологизмнар 1тэм
аларньщ стилистик кулланылышы
2.2. Фразеологизмнарньщ индивидуаль Ьэм трансфор- мациялэнгэн торе, аларньщ стилистик кулланылышы
2.3. И.Юзеев шигъриятендэ мэкаль Ьэм эйтемнэр
III БУЛЕК Илдар Юзеев шигъриятендэ сурэтлэу-тасвирлау чаралары
3.1. Здэби сейлэм контекстында эпитетлар
3.2. И.Юзеев шигъриятендэ чагыштырулар
3.3. И.Юзеев шигъриятендэ традицион Ьэм трансформа- циялэнгэн метафоралар
ЙОМГАК
БИБЛИОГРАФИЯ
КУШЫМТ А
КЕРЕШ
Суз - язучыньщ теп коралы. Шуца курэ тел матур эдэбият эсэрлэренец сэнгатьлелек вазифасын ути. Ул узенец байлыгы, киц мемкинлеклэре, сурэтлелеге белэн чынбарлыкны чагылдыручы житди, куэтле чара. Шул ук вакытта, тел - тарихи куренеш. Халык аны еллар, гасырлар буе ижат иткэн, эшкэрткэн, бугенге дэрэжэсенэ китереп житкергэн. Язучы исэ бу байлыктан оста файдалана, аз суз белэн куп мэгънэ ацлата, жанлы картина тудыра.
«Эдэбиятньщ теп материалы - суз. Ул безнец барлык тээсирлэребезне, тойгыларыбызны, фикерлэребезне формата сала. Эдэбият ул - суз ярдэме белэн жанлы итеп сурэтлэу сэнгате. Сузнец мэгънэ Ьэм образ белэн тулыландырылуы ничаклы гадирэк, ачыграк булса - пейзажны йэм аньщ кешегэ йогынты ясавын гэудэлэндеру, кеше характерній Ііем кешенец кешелэргэ менэсэбэтлэрен гэудэлэндеру шулчаклы чынрак, дересрэк йэм тотнаклырак була...» [45, 6 б.].
Тел чынбарлыкны образлы сурэтлэу-тасвирлау чарасы буларак та, эдэби эсэрлэрнец теп элементы булу сыйфатында да, язучыньщ узенэ генэ хас стилен билгелэу жэйэтеннэн дэ, суз сэнгате торышын ачыклау ечен дэ ейрэнелэ. Зур шагыйрь, язучы, драматург телен фэнни нигездэ тикшеру милли эдэби телдэге куп проблемаларны чишэргэ ярдэм итэ. Милли эдэби телне, эдэби эсэр телен, аерым калэм остасыньщ телен ейрэну стилистика фэненэ бик куп теоретик материаллар бирэ.
Татар эдэби теленец олы тарихы бар. Эмма ул фэнни яктан XIX гасырда гына ейрэнелэ башлый. М.Иванов узенец «Татарская хрестоматия»сендэ беренчелэрдэн булып татар телен ике зур теркемгэ булеп карый: сейлэу теле, язу яки китап теле. Ул язма тел белэн сейлэу теле арасындагы аерманы курсэту ечен, китабыньщ беренче булегендэ саф халык телен чагылдырган хикэятлэр, экият,

Монда терле теркемгэ керэ торган сузлэр аваз составыннан тэцгэллэшэлэр: кылганнар (исем) Иэм кылганнар (уткэн заман хикэя фигыле). Мондый тер сузлэр лексик-морфологик омонимны тэшкил итэ. Шигырь эчтэлегендэ эйтелэ торган фикер менэ шушы омоним пар белэн, ягъни сузлэрнец тышкы охшашлыгы бел эн баетыла да инде.
И.Юзеевта, градация рэвешендэ килгэн шигырь юллары каламбур белэн тегэллэнеп, ике алым бер-берсе белэн тыгыз кушылып китэ:
Ни ясар тимерче:
Атларга тышаумы,
Азатлык сеюче Муенына кыршаумы?
Нэнилэр сеенеп Атыныр таганмы,
Сабанмы, кылычмы?
Кылычтан сабанмы?
Шатлыкмы, хэсрэтме?..
Тацнарга ала чык.
Борчылып, сискэнеп Кетэ жир - алачык.
(«Ни ясар тимерче?..»)
Шагыйрьнец «Эзелгэн тэсбих» поэмасында «Картлар эйткэн тэгъбир» мондый юллар белэн тэмамлана:
«Бездэ мец ел югалырмы,
Уллы-оныклы халык?
Кемнэр барыр килэчэккэ Алыплар рухын алып?»
Бу езектэ алып исем-фигыль омонимы сейлэмгэ эмоциональ-экспрессив тесмер генэ биреп калмый, э эчтэлеккэ ярашкан хэлдэ, тирэн, фэлсэфи фикернец яцгырашын, аЬэцен дэ кечэйтэ.